|
Nogume Şora
Kabardey eğitimci, tarihçi, dilbilimci, şair, halk adamı. 1794 yılında Pyatigorsk yakınlarında Dzhitsu köyünde doğdu. Temel eğitimini Dağıstan’ın Endri köyündeki medresede aldı. Arapça, Türkçe, Farsça öğrendi. Dönüşünde Köyünde medrese açarak din adamı olarak hizmet verdi.
1813-1815 yılları arasında mahkeme sekreteryasında kayıt ve tercüme işlerinde çalıştı.
Daha sonra eğitim, filoloji ve tarih bilimleri üzerine çalışmalara yöneldi.
İlmi çalışmaları için lüzumlu gördüğü Rusçayı öğrenmek niyetiyle 1818 yılında Rus ordusuna katıldı ve bildiği diller nedeniyle önce tercüman olarak, sonra da alay katibi olarak görev yaptı. Bu arada Rusçayı da kısa sürede öğrendi.
1825 yılında Mineralniye Vodi’de şair S.D. Nechaev’le tanıştı. Nechaev’le ilişkisinde iki tarafta birbirinden etkilendi ve Nogume Şora Adige dili üzerinde çalışmaya başladı. Hırsla Adige alfabesi, dilbilgisi kuralları ve yazı dilini oluşturmaya girişti.
1828 yılında görev yaptığı birliğin yer değiştirmesi sebebiyle birliğinden ayrılarak Nalçik’te Rusların elinde rehin çocuklar için açılan okulda Adige çocuklarına eğitim vermeye başladı. Burada uzun sürmeyen görevinin ardından 1830 yılında Petersburg’da bulunan Kafkas-Dağlı Birliği’ne atandı. 1835 yılına kadar burada görevine devam etti. 1835 yılında Süvari subayı olarak Tiflis’e gönderildi.
Bu arada 33-34 harfli Rus alfabesine Almanca’dan aldığı “h” harfini de ilave ederek bir Adige alfabesi oluşturdu. 1840 yılında “Adigecenin Temel Kuralları-Gramer”i yazdı. Ancak bu çalışmasında Rusça harflerin yeterli gelmediğini gördü. Bunun üzerine Arapçaya yöneldi ve 49 harfli yeni bir alfabe oluşturdu.
1838-1842 yılları arasında Kabardey’de mahkeme katibi olarak görev yaptı.
1840-1843 yılları arasında karşılaştırmalı dilbilgisi çalıştı. Düşüncelerini revize etti.
1840 yılında “çerkez Halkının Gelenekleri” kitabını yazdı.
Eylül 1839- Şubat 1840 arasında tarih üzerine denemeler kaleme aldı.
“Adige Halkının Tarihi” adlı çalışmasını 1843 yılında tamamladı.
Yine 1843 yılında “Adigecenin Temel Kuralları-Gramer” adlı eserini Arap harflerinden oluşturduğu alfabeyle, sadece önsözünü değiştirerek “Kabardeyce’nin Temel Kuralları-Gramer” adıyla yeniden kaleme aldı. (Kitabın birinci bölümü “Kelimelerin Kökleri”, ikinci bölümü “Kelime Türetme” ve üçüncü bölümü “Telaffuz”.)
Şora’nın kitaplarını yeniden ele almak için bir daha zamanı olmadı.
10 (22) Haziran 1844 tarihinde eserlerini bilimler akademisine göstermek için gittiği Petersburg’da kimseyle görüşme imkanı bulamadan hayatını kaybetti.
öldüğünde 50 yaşında olan Şora’nın St. Petersburg’daki, Volkova köyü Müslüman mezarlığında toprağa verildiği sanılıyor. (120 yıl sonra mezarını bulmak için yapılan çalışmalar başarısızlıkla sonuçlanmıştır. )
1819 yılında Salimat İsmailova ile evlenen Nogume Şora’nın bu evlilikten dört çocuğu oldu (Kulandam (1825), Yerstem (1826), Erivan (1838) ve Irişid (1839).
çalışmaları ölümünden epey sonra 1850’li yıllarda askeri bakan çernişev tarafından St. Petersburg’dan Tiflis’e, P.K. Usslar (1816-1875) yönetiminde Kafkasya dilleri üzerinde araştırma yapan Hükümet Komisyonu’na gönderilmiştir. Bu çalışmalardan hareketle Güney Kafkasya’daki gazetelerde bazı makaleler yayınlanmıştır.
Nugume Şora geride el yazması 650 yapraktan oluşan 19 adet defter bırakmıştır.
Nogume Şora’nın bu çalışmaları üç grupta sınıflandırılabilir:
1. Adige dilinin Grameri (68 yaprak)
2. çerkes Halkının Gelenekleri (88 yaprak)
3. çeşitli (tarih v.d.) taslak ve belgelerden oluşan el yazması 17 defter.
Negume’nın eserlerinden bir kısmı ölümünün ardından basıldıysa da pek çoğu elyazması olarak tamamlanmamış çalışmalar halinde bulunuyor. Negume’nın, 100 yıl süreyle nerede olduğu bilinemeyen gramer kitabı Adıge (çerkes) dilbilimi açısından büyük öneme sahiptir.
Günümüzde Negume’nin yazdığı bilimsel çalışmaların insanlara ulaştırılması yönünde pek çok çalışma yapılmıştır. 1958 yılında Adıghe (çerkes) tarih bilimi için eşsiz kıymeti haiz “Adıghe (çerkes) Halkının Tarihi” adlı eseri Nalçik’te Kabardeyce ve Rusça olarak basılmıştır. Yine “Dilbilim çalışmaları” adlı eseri iki kısım olarak 1956 ve 1959 yıllarında Nalçik’te basılmıştır.
_____________________________
Kaynakça
- Şora Bekmurzoviç Nogumov, C.Jemuxov, Nalçik, (http://nogmov.kbsu.ru/nogma/nogma.htm)
- Sheleho A. A.,Adıghe (çerkes) Edebiyatı, 9. Sınıf, Tercüme:Achumıj Hilmi, (http://adighe.blogspot.com)
- Тreskov Y.V., Etyudi o Şore Nogmove, 2 izd. Nalçik, 1974, (http://dic.academic.ru)
Derleyen: E.Kuşba |