|
Tatlustan Tabul
Tatlustan Tabul Abaza edebiyatının kurucusu, Abaza folklorunu ilk derleyen ve yayımlayan kişidir. çerkes ve Abaza dilleri ve edebiyatları konusunda ilk okuma ve ders kitaplarının yazarıdır. Abaza alfabesinin hazırlanmasında önemli rol oynadı. Halkının aydınlanması, yazısının olması, büyük bir kültüre ve edebiyata sahip olması için mücadele etti. Büyük bir manevi güce sahipti ve insan sevgisiyle doluydu. 1879’da, bugünkü Karaçay-çerkes Cumhuriyeti sınırları içinde bulunan Elburgan köyünde doğdu. Babasının adı Zekeriy’di. Medreseyi bitirdi ve Kuzey Osetya’daki Ardon din okuluna girdi. Fakat oradan ayrıldı ve eğitimini de tamamlamadı. 1914 yılında Elburgan’daki ilkokula öğretmen olarak atandı. Ertesi yıl Teberda’da yapılan Batalpaşinsk bölgesi öğretmenler toplantısında sadece erkek çocuklara değil, kız çocuklara da okuma yazma öğretilmesi, Arapçanın yanında Rusça eğitim de verilmesi görüşünü savundu. Bu yüzden öğretmenlikten uzaklaştırıldı.
1920 yılında, Sovyet iktidarı kurulduğu dönemde Tabul yeniden Elburgan ilkokulu öğretmenliğine atandı. 1924’te Arap harflerine dayalı çerkes alfabesini hazırladı, ilk çerkesçe okuma ve ders kitaplarını çıkardı, çerkes gazetesiyle işbirliği içinde çalıştı. 1926’da Calduz adlı öyküsü yayımlandı. 1929’da çerkesçe piyeslerin, tiyatro oyunlarının ve şiirlerin yer aldığı Zuli adlı toplu eseri çıktı. Otuzlu yıllar Tatlustan Tabul’un yaşamındaki en verimli yıllardı. Hazırladığı Abaza alfabesi 1933’ten 1936’ya kadar kullanıldı. Rusça okul kitaplarından yararlanarak kendisi veya diğer yazarlarla birlikte dokuz okuma öğrenme kitabı (bukvar), Abazaca dilbilgisi kitabı, okuma kitapları hazırladı. Bunlardan bir kısmı o dört yılda yedi kez tekrar basıldı. Ders kitaplarında çeviri ve uyarlama öyküler kadar kendi eserleri, Abaza sözlü halk sanatının ürünleri de yer alıyordu. Okul kitapları üzerindeki çalışmasını, çerkessk Pedagoji Yüksek Okulu’ndaki öğretmenlik faaliyetiyle birlikte yürütüyordu. Tatlustan Tabul’un eğitim ve edebiyat çalışmaları 1937’de kesintiye uğradı. Abaza dilini yozlaştırdığı ve Türkiye adına casusluk yaptığı suçlamalarıyla tutuklandı. Ağır işkence ve aşağılanmalara maruz kalarak iki yılını çerkessk hapishanesinde geçirdi. N.İ.Yejov’un (Stalin döneminde SSCB başbakanı) ağır suçları ortaya çıktıktan sonra suçsuz bulunarak serbest bırakıldı. Büyük Anayurt Savaşı’nı (İkinci Dünya Savaşı-ç.N.) büyük, kişisel bir felaket olarak kabul etti ve bu yüzden uzun süre acı çekti. Bölge, Alman işgali altında bulunduğu sırada ona dini faaliyetleri canlandırması teklifi yapıldı. Buna eski bir Abaza atasözüyle cevap verdi: “Dışarı atılan külü tekrar eve getirsen de artık ısıtmaz”. Savaş bittiğinde ve ulusal gazete ilk sayısını çıkardığında, sabah redaksiyona koştu ve sanki bu onun kişisel bayramıymış gibi çalışanları kucaklayarak kutladı. Elinde gazeteyle Pedagoji Yüksek Okulu’nu, halk eğitim merkezini, matbaayı dolaştı, çalışanların ellerini sıktı, sevincini onlarla paylaştı. İleri yaşına rağmen Tatlustan Tabul savaş yüzünden kesintiye uğrayan, Abaza çocukları için ders kitapları hazırlanması ve basılması işine aktif olarak katılmaya başladı. çalışma azmi hayret vericiydi. Kısa sürede, Rusçadan çevirerek ve folklora dayalı kendi edebi eserlerini de katarak hacimli birkaç ders ve okuma kitabı yayımladı. 1951 yılında çerkessk Bilimsel Araştırma Enstitüsü’nde çalışıyordu. Aralarında Abaza Bilmeceleri ve Atasözleri de olmak üzere birkaç bilimsel çalışmayı yayına hazırladı. Tatlustan Tabul sözlü halk sanatını tutkuyla seviyor, biliyor ve mükemmel şekilde kullanıyordu. 1947’de ilk Abaza masalları seçkisini, 1955’te de K.Şakrıl ile birlikte bir diğerini yayımladı. Bu, Tabul’un Abaza kültürüne yaptığı son katkıydı; ertesi yıl yaşama veda etti. Tatlustan Tabul’u yakından tanıyan ve anılarında ona oldukça geniş yer ayıran yazar Jır Hamid, Güneşle Uyananlar adlı eserinde şunları yazıyordu: “19 Şubat 1956’da Abaza halkı ve edebiyatı büyük bir acı yaşadı. Halkın ve dilinin koruyucusu, edebiyatın kurulması, yükselmesi ve gelişmesi için yaşamını adayan, halkın öğretmeni, müjdecisi Tatlustan Tabul’umuz öldü... Şubat her zamanki gibi soğuktu; insanın yüzünü yakan, dondurucu bir rüzgar esiyordu... Tatsultan Tabul’un naaşını uğurlayanlar yürekleri acıyla dolu, başları önlerinde Elburgan sokaklarından geçtiler...” Tabul’un bıraktığı geniş ve çok yönlü sanat mirasından sadece temel olanları, daha çok edebiyatla ilgili olan çalışmalarını aşağıda veriyoruz: Zuli; Piyesler, Şiirler, Şarkılar. Batalpaşinsk, 1929, 55 s., çerkesçe. Guka; öykü//Tabul T. İlkokullar için okuma kitabı, Bölüm I. üçüncü öğretim yılı için.- Sulimov, 1934, s.5-8. Abazaca. Calduz; öykü//Tabul T. İlkokullar için okuma kitabı, Bölüm I. üçüncü öğretim yılı için.- Sulimov, 1934, s.23-26. Abazaca. Beyazların Köyümüzde Yaptıkları; öykü//Tabul T. İlkokullar için okuma kitabı. üçüncü öğretim yılı için.- Sulimov, 1934, s.26-27. Abazaca. Fatimat; öykü//Tabul T. İlkokullar için okuma kitabı. Bölüm I. üçüncü öğretim yılı için.- Sulimov, 1934, s.28-31. Abazaca. Gulya ve Fatimat; Şarkı//Tabul T., Kuc U. İlkokullar için okuma kitabı. Bölüm I. üçüncü öğretim yılı için.- Sulimov, 1936, s.51-54. Abazaca. Dadıra; öykü//Malhoz M.- Meremkul N. Edebi Okuma Parçaları. Böl.2. İlkokul dördüncü sınıf için. çerkessk, 1940. Abazaca. Bilge İhtiyar//Malhoz M., Meremkul N. Edebi okuma parçaları. Bölüm 2. İlkokul dördüncü sınıf için. çerkessk, 1940, s.37-42. Abazaca. Sosruko ve Sotraş//Krasnaya çerkesiya. 9 Mart 1941. Abazaca. Sosruko ve Sosranpa//Krasnaya çerkesiya. 13 Nisan 1941, Abazaca. Sosruko ve Altı Adam// Krasnaya çerkesiya. 25 Nisan 1941, Abazaca. Abaza Masalları; Stavropol, 1947, 145 s. Abazaca. Ktım, Ktış, Kakana//Tabul T. Rodnaya Reç. İlkokul 4. sınıf okuma kitabı. Stavropol, 1947, s.53-89. Abazaca. Tatış//Tabul T. Rodnaya Reç. Yedi yıllık okulların 6. sınıfı için okuma kitabı. Stavropol, 1947, s.137-147. Abazaca. Dadıra ve Yüz Aile//Tabul T. Rodnaya Literatura. Yedi yıllık okulların 6. sınıfı için okuma kitabı. çerkessk, 1957, s.23-41. Abazaca. Abaza Bilmeceleri ve Atasözleri//çerkessk Bilimsel Araştırmalar Enstitüsü çalışmaları. çerkessk, 1954. Abazaca ve Rusça. Abaza Masalları, (K.Şakrıl ile birlikte). çerkessk, 1955, s.303-322. Abazaca. Zuli; Piyesler, Şiirler, Şarkılar. çerkessk, 1958, 55 s. Abazaca. Şafak Işığı; Seçme Eserler. çerkessk, 1982, 256 s. Abazaca ve çerkesçe. Eğitim ve pedagoji alanındaki yayınları bu listeye alınmamıştır. Tatlustan Tabul’un Eserleri ve Yaşamı Hakkında Kaynaklar: Tatlustan Tabul''''un Eserleri ve Yaşamı Hakkında Kaynaklar: Aut L; Zuli//Revolyutsiya i gorets (Devrim ve Dağlı). Rostov-na-Donu, 1928, No 5, s.73-74. Rusça. çamozokov; İstoriya kabardinskoy pismennosti (Kabardey yazısınınTarihi)//Zapiski Severo-kavkazskogo Nauçno-issledovatelskogo İnstituta. Rostov-na-Donu, 1929, T.2, s.279-280. Rusça. Lavrov L.İ.; Abazinı (Abazalar). çerkessk, 1957, s.107. Rusça. Malbahov N.; "Zuli" Seçkisine önsöz//Tabul T., Z.Zuli. çerkessk, 1958, s.3-4. Abazaca. Baltin P., Bekizova L; Literatura narodov Karaçayevo-çerkesii (Karaçay-çerkesya Halklarının Edebiyatı)//Tr.KçNİİ, Vıp.3, Ser. filolog. çerkessk, 1959, s.124-125. Rusça. Bekizova L; çerkesskaya sovetskaya literatura (çerkeş Sovyet Edebiyatı). çerkessk, 1964, s.43-50. Rusça. Bekizova L, Tugov V.; Bratstvo literatür - bratstvo narodov (Edebiyatların Kardeşliği Halkların Kardeşliğidir)//Svet Drujbı. çerkessk, 1964, s.312-313. Rusça. Tugov V.; Halk Unutmaz//Zarya: sb. proizvedeniy abazinskih avtorov. çerkessk, 1965, s.144-148. Abazaca. Tugov V.; Karaçay-çerkesya Halkları Edebiyatı//Alaşara-Suhum. 1965, No 3, s.7-8. Abhazca. Tugov V-; Abaza Edebiyatının Kuruluşu. çerkessk, 1966, s. 13-43. Abazaca. Nevskoya V.P.; Karaçayevo-çerkesiya v sovyetskoy istoriçeskoy nauke (Sovyet Tarih Biliminde Karaçay- çerkesya)//Tr.KçNİİ. Vıp.5. Ser. istor. çerkessk, 1966, s.279. Rusça. Tugov V.; Pisateli Karaçayevo-çerkesii (Karaçay-çerkesya Yazarları). çerkessk, 1966, s.4-6. Rusça. Tugov V.B.; Oçerki istorii abazinskoy literaturı (Abaza Edebiyatı Tarihi üzerine Deneme). çerkessk, 1970, s.103-108. Rusça. Jirov H.D.; Güneşle Uyananlar. çerkessk, 1972, s.91-138. Abazaca. İstoriya sovyetskoy mnogonatsionalnoy literaturı (çokuluslu Sovyet Edebiyatı Tarihi). Moskova, Nauka, 1974, b.6. S.342, 345-347, 350. Rusça. Bekizova L.A., Karayeva A.İ., Tugov V.B.; Jizn, geroy, literatura (Yaşam, Kahraman, Edebiyat). çerkessk, 1978, s.28-31. Rusça. Tugov V.B.; Düşünme Zamanı. çerkessk, 1979, s.12. Abazaca. T.Tabul''''un 100. Doğum Günü Anısına//Kom. al., 23 Ağustos 1979. Abazaca. T.Tabul''''un 100. Doğum Günü Anısına//Kom. al., 15 Eylül 1979. Abazaca. Tabul Hakkında Birkaç Söz//Kom. al., 22 Eylül 1979. Abazaca. Tsekov P.; Halkın öğretmem7/Kom. al., 9 Ekim 1979. Abazaca. T.Tabul''''un 100. Doğum Günü Anısma//Kom. al., 20 Aralık 1979. Abazaca. Prosvetiteli: sb. statey k 100-letiyu so dnya rojdeniya A.-H.Ş.Canibekova i T.Z.Tabulova (Aydınlanmacılar: A.-H..Canibek ve T.Tabul''''un 100. Doğum Günü Anısına Toplu Makaleler). çerkessk, 1981, s.72-111. Abazov A.; Tatlustan Tabul''''un Piyesi Hakkında//Abazaşta. 22 Eylül 1992. Abazaca. Thaytsuhov B.; Tatlustan Tabul''''un Bazı Eserleri Hakkında//Abazaşta. 17 Kasım 1994. Abazaca. Tatlustan Tabul''''un Savaş öncesi Eserleri Hakkında Eleştiriler//Abazaşta. 25 Şubat 1995. Abazaca. çekalov P.K.; Stranitsı istorii abazinskoy literaturı (Abaza Edebiyatı Tarihinden Sayfalar). çerkessk, 1995, s.5-9. Rusça. ____________________________________________________ “Abazinskiye pisateli – bio-bibliografiçeskiy spravoçnik” (Abaza Yazarları – Biyografi-Bibliyografi Kılavuzu), Moskova, 1996. [çeviren: Murat Papşu] |