1999'dan itibaren BM tarafından yönetilen eski Yugoslavya'nın özerk bölgesi Kosova'nın bağımsızlığını ilan etmesi dünyayı bağımsızlığı tanıyanlar ve tanımayanlar olarak ikiye böldü. Kosova'nın bağımsızlığı eski SSCB üyesi Moldova, Gürcistan, Azerbaycan, Ermenistan ve Rusya gibi devletleri de yakından ilgilendiriyordu. özellikle Rusya ve genel anlamda Güney Kafkasya, Kosova'yı bağımsızlığa götüren süreci dikkatle izliyorlardı. Ermenistan, Gürcistan ve Azerbaycan için sadece Kosova'nın bağımsızlık ilanı değil, ABD ve Rusya gibi büyük devletlerin Kosova'ya yönelik tutumu önemliydi. Kosova'nın bağımsızlığını ilan etmesi Güney Kafkasya'daki ayrılıkçı bölgelere emsal teşkil edebileceği gibi AB ülkeleri ve ABD'nin Kosova'yı tanıması ve bunun örnek oluşturabileceğini kabul etmeleri Kosova örneğinin ayrılıkçı Abhazya, Güney Osetya ve Karabağ gibi bölgelere uygulanmasının yolunu açabilir. Zira bu üç ayrılıkçı bölge de Kosova'nın bağımsızlığının kendilerinin de bağımsızlıklarının tanınmasına yol açacağını düşünerek umutlanmışlardır.
KAFKASYA'DA İKİLEM
Kosova'nın bağımsızlığının ayrılıkçı Dağlık Karabağ Ermenileri, Abhazya ve Güney Osetya'ya emsal teşkil etmesi kaygısından yola çıkan Azerbaycan ve Gürcistan Kosova'nın bağımsızlığını tanımadı. Türkiye ve ABD gibi müttefiklerine rağmen Azerbaycan, Kosova'nın bağımsızlığını tanımayacağını açıklayan ilk devletler listesine girdi ve bu konuda Rusya ile aynı safta yer almış oldu. Hatta Azerbaycan, "Kosova'nın bağımsızlığı uluslararası hukuka aykırıdır" şeklinde sert bir açıklama yaparak ayrılıkçı Dağlık Karabağ Ermenileri ile bu sorunda arabuluculuk yapan Minsk Grubu ve Ermenistan'a mesaj vermiş oldu. Bu arada Azerbaycan ve Gürcistan Kosova'yı tanımazken Ermenistan beklemede kaldı.
Ermenistan sabırsızlıkla Kosova'nın bağımsızlığını ilan edeceği günü beklemesine rağmen Kosova'nın bağımsızlığını tanımak ve tanınmamak arasında sıkışıp kaldı. Bir taraftan Kosova'nın bağımsızlığının ayrılıkçı Dağlık Karabağ Ermenileri için destekleyici bir delil olacağını düşünürken diğer taraftan müttefiki Rusya'nın Kosova politikasındaki çizgisinden de çıkamadı. Yani Rusya'yı takip etmek zorunda kaldı. Ermenistan Dışişleri Bakanı Vartan Oskanyan'a göre, Kosova'nın bağımsızlığını kazanması veya kazanmaması bölgedeki ayrılıkçı hareketler için emsal teşkil edecektir. Ermenistan'ın çiçeği burnunda Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan ise Kosova'nın bağımsızlığının Karabağ görüşmeleri için Ermenistan'ın tutumunu kuvvetlendirici role sahip olduğunu ifade etti. Fakat Oskanyan yine de Karabağ'da daha farklı bir yol izlendiğini ifade etmekten de geri kalmadı. Ermenistan'ın beklentisi Kosova'nın bağımsızlığı sonrası Karabağ'da ilerideki dönemde yapılacak referandumda kafaları karışık olan Karabağ Ermenilerinin de bağımsızlık duygusunun artmasıdır.
Diğer taraftan 1999'dan beri her üç Güney Kafkasya devletinin barış birlikleri, bağımsızlığa giden yolda Kosova'nın güvenliğini sağlamaktadır. Azerbaycan birlikleri Türkiye; Gürcistan birlikleri Almanya; Ermenistan birlikleri ise Yunanistan komutanlığında Kosova'da görev yapmaktadır. Kosova'nın bağımsızlığının ardından Gürcistan ve Azerbaycan'da Kosova'daki barış birliklerinin geri çağırılması konusu da tartışılmaya başlandı çünkü siyasi olarak tanımadıkları bir yapının güvenliğinin sağlanmasına katkıda bulunmaları bir ikilemdir. Fakat Kosova'daki Azerbaycan ve Gürcistan askerleri NATO'nun Barış İçin Ortaklık Projesi çerçevesinde görev yaptığı için her iki devletin NATO ile ilişkilerinde sıkıntıların ortaya çıkmasına neden olabilir. Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı Basın Sözcüsü Hazar İbrahim, Kosova'da değişen siyasi durumun Azerbaycan'ın barış birliklerinin durumunu da etkileyeceğini söylerken, Gürcistanlı yetkililer de kendi barış birliklerinin Kosova'da fazla kalamayacağını açıkladı.
RUSYA'NIN İKİLEMİ
Sovyetler dağıldıktan sonra Güney Kafkasya'da yavaş yavaş etkisini kaybeden Rusya'nın Gürcistan ve Azerbaycan'a karşı tek kozu ayrılıkçı bölgelerdir. Güney Osetya ve Abhazya'yı açık bir şekilde Gürcistan'a karşı destekleyen Rusya, Ermenistan ve Dağlık Karabağ Ermenilerini de savaş yıllarında destekledi. Günümüzde ise Dağlık Karabağ ayrılıkçı bölgesini Ermenistan üzerinden desteklemektedir. Güney Osetya ve Abhazya konusunda Gürcistan'la doğrudan karşı karşıya gelen Rusya, Azerbaycan'a karşı Ermenistan ve Dağlık Karabağ ayrılıkçı Ermenilerini desteklemektedir. Dolayısıyla her defasında ayrılıkçı bölgeleri Gürcistan ve Azerbaycan'a karşı kuvvetlendirecek adımlardan kaçınmamaktadır.
Fakat Kosova'nın bağımsızlığı ve bu durumun Kafkasya'nın güneyine olduğu kadar kuzeyine de emsal olabilme ihtimali Rusya'nın ayrılıkçı bölgelere yönelik stratejisinde ikilem yarattı. Federatif bir yapıya sahip olan Rusya'da çeçenistan ve Tataristan gibi federe birimler Kosova gibi bağımsızlık istemiş ve Rusya bunu bazen taviz vererek bazen de katliam yaparak önlemiştir. Rusya Kosova'nın bağımsızlığının Kuzey Kafkasya'daki bağımsızlık taleplerini yeniden tetikleyeceğinden korkmaktadır. Diğer taraftan uluslararası alanda da toprak bütünlüğü konusunda elinin zayıflatılacağından korkmaktadır.
Rusya dış politikasında devletlerin toprak bütünlüğü ve ayrılıkçı bölgeler ikilemi Kosova'nın bağımsızlığı sonrası attığı adımlarda gözlemlenmiştir. Kosova'nın bağımsızlığını ilan etmesinden hemen sonra Rusya Duma'sı ve Devlet Federasyonu ortak bir bildiri yayınlayarak Kosova'da tek taraflı bağımsızlık ilanının uluslararası hukuka aykırı olduğunu ilan etti ve Rusya sorunu görüşmek için iki defa BM Güvenlik Konseyi'ni topladı. Diğer yandan aynı gün Abhazya lideri Sergey Bagapş ve Güney Osetya lideri Eduard Kokoyta'yı kabul eden Duma Başkanı Boris Krızlov bundan sonra Rusya'nın özellikle eski SSCB ülkelerindeki ayrılıkçı hareketlere yönelik siyasetinin gözden geçireceğini ifade etti. Duma, Mart ayında Dağlık Karabağ ayrılıkçı Ermenilerini de görüşmek için davet etti. Bu olay Azerbaycan'ın tepkisini çekti ve eğer Duma bu konuda ısrarlı olursa iki devlet arasında yeni sıkıntılar ortaya çıkabilir.
Aslında Rusya özellikle Gürcistan'ın toprak bütünlüğünü tehdit ederek bölgede Batı'nın en yakın müttefiki Gürcistan üzerinden Kosova'nın bağımsızlığını tanıyan devletlere meydan okudu. Fakat Rusya diğer taraftan Güney Kafkasya'daki ayrılıkçı bölgeleri gerçek anlamda bağımsızlığa götürecek şekilde desteklemekten de kaçınmaktadır. Bu bölgelerin de jure değil de facto bağımsızlığı Rusya'nın Güney Kafkasya siyasetiyle örtüşmektedir. Rusya Güney Kafkasya'daki bağımsız devletlerde ayrılıkçı bölgelerin varlığından memnundur ve statükonun devamından yanadır. Diğer taraftan ise KKTC'ye karşı Güney Osetya ve Abhazya'ya gösterdiği hassaslığı göstermedi ve Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, "KKTC konusunda tutumumuzun temelini BM Güvenlik Konseyi kararları çerçevesinde iki tarafın kabul edebileceği bir çözüm bulunması oluşturuyor", açıklamasını yaparak KKTC konusundaki siyasetlerinin değişmediğinin işaretini verdi.
Kosova Güney Kafkasya'daki ayrılıkçı bölgelere emsal teşkil etmeyecektir. Güney Kafkasya ayrılıkçı bölgelerinden farklı olarak Avrupa devletleri ve ABD uzun zamandır Kosova'yı bağımsızlığa hazırlamaktaydı. ABD ve Avrupa devletleri Güney Kafkasya'daki hiçbir ayrılıkçı bölgenin bağımsızlığını desteklemiyor tam tersi devletlerin toprak bütünlüğünü destekliyor. Diğer taraftan Rusya Federasyonu da Kosova'nın bağımsızlığının bölgedeki ayrılıkçılara emsal teşkil etmesini istemiyor. çünkü Kosova'nın Güney Kafkasya ayrılıkçı bölgelerine emsal olması durumu Rusya Federasyonu'nun federe birimleri olan Kuzey Kafkasya cumhuriyetlerini de etkiler. Sonuç itibari ile Kosova'nın bağımsızlığı hukuki ve siyasi anlamda emsal olmasa da manevi anlamda ayrılıkçıların direnme gücünü artıracaktır.
_______________
(*) 04 Mart 2008 - Cumhuriyet
