Deprecated: Assigning the return value of new by reference is deprecated in /home/kafkasevi/public_html/system/database/DB.php on line 83
Kafkasevi.com
Arama

ÇEÇEN (İÇKERİYA) CUMHURİYETİ
Resmi Dil             : çeçence, Rusça
Başkent              : Caharkale (Grozni)
Devlet Başkanı   : Doku Umarov (çeçen İçkeriya Cumhuriyeti)
                           : Ramzan Kadirov(çeçen Cumhuriyeti)
Yüzölçümü          : 15.500 km2
Nüfus                  : 1.103.686
Din                      : İslam

CUMHURİYET HAKKINDA
 
1917 Bolşevik Devrimi’nden sonra, çeçenya ve İnguşetya 20 Ocak 1921’de kurulan Sovyet Dağlılar Cumhuriyeti’ne dahil edildi. Daha sonra bu cumhuriyetten ayrılarak 30 Kasım 1922’de çeçen özerk Bölgesi; 7 Temmuz 1924’de de İnguş özerk Bölgesi ihdas edildi.
Bu iki cumhuriyet 5 Aralık 1936’da çeçen-İnguş özerk Cumhuriyeti adı altında bir araya getirildi.
II. Dünya Savaşında Almanlarla işbirliği yapmakla suçlanan çeçen ve İnguşlar topyekün Asya içlerine sürülürken, çeçen-İnguş özerk Cumhuriyeti’de  15 Ocak 1944 itibariyle dağıtıldı. İlga çeçen - İnguş özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti toprakları da Kuzey Osetya, Dağıstan ve Gürcistan arasında pay edildi.
1956’da çıkan af sonrası, çeçen-İnguş özerk Cumhuriyeti 9 Ocak 1957’de tekrar kuruldu.
Sovyetlerin yıkılma sürecinde toplanan çeçen Kongresi 1990 Kasım'ında çeçen-İnguş Cumhuriyeti’nin bağımsızlığını;
1991 Mayıs'ında da egemenliğini ilan etti. Kongre Cumhuriyetin ismini de “çeçen İçkerya Cumhuriyeti” olarak değiştirdi. Bu dönemde çeçenler yeni kurulan Rusya Federasyonuna katılım belgesini  imzalamayı da reddettiler. 
27 Ekim 1991'de yapılan seçimlerde % 85 oy alan General Cahar Dudayev Cumhuriyetin ilk Başkanı oldu.
Boris Yeltsin yönetimi, çeçen İnguş Cumhuriyeti’nin, Sovyetler Birliği içinde bağımsız bir devlet olmayıp, Rusya’nın bir parçası olduğunu; Sovyet Anayasası’nda bu statüden bağımsızlığa geçişe imkan verecek bir düzenleme olmadığını gerekçe göstererek bölgede sıkıyönetim ilan etti.
Bu arada 4 Temmuz 1992'de İnguşlar çeçen İçkeriya Cumhuriyeti’nden ayrılarak “İnguşetya Cumhuriyeti”ni kurdu ve Rusya Federasyonu’na dahil oldular.
Bu yıl Zviad Gamsakhurdia yönetimindeki Gürcistan, çeçenistan İçkeriya Cumhuriyeti’ni tanıdı.
11 Aralık 1994’te Rus birliklerinin saldırmasıyla 1996’ya kadar sürecek olan 1. Rus-çeçen savaşı patladı. Grozni’ye gelen Rus ordu birlikleri ummadıkları bir mukavemetle karşılaştı. Ağır silahlar ve hava desteğine rağmen Rus kuvvetleri, gerilla savaşı veren çeçenlere üstünlük kuramadı.
Savaş devam ederken 21 Nisan 1996’da Bbaşkan Cahar Dudayev düzenlenen bir suikast sonucu öldürüldüyse de, Ruslar dağdaki savaşçıları kontrol altına alamadılar.
Büyük bir prestij kaybına uğrayan Ruslar, Mayıs 1996’da çatışmalara son veren bir anlaşmayı imzalamak zorunda kaldı. Anlaşmayı, çeçen tarafı adına Başkanlık görevini vekaleten yürütmekte olan Zelimhan Yandarbiyev imzaladı. Savaşın sonuçları feciydi. İyimser rakamlara göre Rus askerleri 7,500 ölü, çeçen savaşçılar 4,000 kayıp verdi. Sivillerden ölenlerin sayısı ise 35,000’di.
Kötümser rakamlar ise iki tarafın toplam kaybını 100,000 ile 80,000 arasında veriyor.
Aslan Mashadov, 1997'de yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde rakibi Şamil Basayev'i geride bırakarak çeçenistan İçkerya Cumhuriyeti'nin 2. Başkanı oldu
1999 Ağustos'unda, Şamil Basayev, komşu Dağıstan cumhuriyetine başarısız bir baskın düzenledi.
1999 Eylül'ünde bazı Rus şehirlerinde, (FSB tarafından organize edildiği sonradan anlaşılan) bir dizi apartman dairesi bombalama olayları meydana geldi.
Rus yönetimi hem baskının, hem bombalamaların suçlusu ilan ettiği çeçenler’e misillemede bulunma kararı aldı.
1999 Ekim'inde çeçen İçkeriya Cumhuriyeti yönetimine karşı hava ve karadan taarruz başlatıldı. Rus kuvvetleri bu sefer bölgelerin çoğu üzerinde kontrolü sağladı.
2000’in Şubat ayında Grozni Rusların eline geçti. Aslan Maskhadov Başkanlığındaki “çeçen İçkeriya Cumhuriyeti” yöneticileri ise dağlık alana çekilmek zorunda kaldılar. Gerilla savaşı başladı.
Bu arada 1999’da Afganistan, “çeçen İçkeriya Cumhuriyeti”ni bağımsız bir devlet olarak tanıdığını açıkladı.
Ruslar, Grozni’de kendilerine bağlı çeçenlerle yeni bir “çeçen Cumhuriyeti” ve yönetimi ihdas etti.
 “çeçenistan İçkerya Cumhuriyeti”nin 2.Başkanı Aslan Mashadov 8 Mart 2005'te öldürüldü. ölümünden sonra Argun'lu Abdul-Halim Sadulayev cumhurbaşkanı oldu.
Rus yanlısı “çeçenistan Cumhuriyeti” yönetiminin Devlet Başkanı Ahmet Kadirov da 9 Mayıs 2005’te öldürüldü. Yerine önce Alu Alkhanov; sonra oğlu Ramzan Kadirov geçti.
Bir yılı geçkin bir süre Cumhurbaşkanlığı görevini yürüten Abdul-Halim Sadulayev’in 17 Haziran 2006'da öldürülmesi üzerine, çeçen İçkeriya Cumhuriyeti Devlet Savunma Komitesi Doku Umarov’u Cumhurbaşkanı olarak görevlendirdi.  
ülkede çatışmalar ve istikrarsız ortam hala devam ediyor.
YöNETİM
“çeçen İçkeriya Cumhuriyeti” Yönetimi
çeçenya’da Sovyetlerin yıkılmasından sonra başlayan istikrarsız süreç bugüne kadar sürdü. Sovyet dönemindeki çeçen-İnguş özerk Cumhuriyeti’nden devr alınan yönetim, “çeçen İçkeriya Cumhuriyeti”(çİC) ismiyle devam etmektedir. Kendisini Savaş şartlarına göre yapılandıran Doku Umarov Başkanlığındaki “çeçen İçkeriya Cumhuriyeti” varlığını ve faaliyetlerini, yurt içinde ve yurt dışında sürdürmektedir.
çİC Başkanı                            : Doku Umarov,
çİC Başkan Yrd                      : Supyan Abdullayev
çİC Başkan Yrd                      : Said Hasan Abumuslimov
çİC Finanstan Sor. Bşk. Yrd : Süleyman İlmurzayev.
 
Dışişleri Bakanı                       : Ahmad Zakayev
çİC Dışişleri Bakanı 1. Yrd.  : İlyas Musayev
Dışişleri Bakan Yardımcısı      : Umsan Ferzauli
İçişleri Bakanı                          : Hussein Gakaev
Ekonomi Bakanı                       : Said Emin Dadayev,
Spor Bakanı                              : A.H.Tsutsulayev
çİC Kültür Bakan Yrd              : Alla Dudayeva.
Ulusal Güvenlik Servisi Bşk     : Tarkhan Gaziev
Yüksek Mahkeme Başkanı        : Mansur Yevmirzaev
 
çİC Silahlı Kuv. Komutanı              : Tuğ.Gen. Ahmed Yevloyev (Amir  Magas)
çİC Silahlı Kuv. Komutanı 1. Naib : Muhannad Gadianis (Amir Muhannad)
çİC Silahlı Kuv. Komutanı 2. Naib : Tarhan Gaziyev (Amir Tarhan)
çİC Silahlı Kuv. Komutanı 3. Naib : Aslambek Vaduyev (Amir Aslambek)
 
Yabancı ülke temsilcilikleri
çİC Başkanlığı Yabancı ülkeler Temsilcisi    : Umar Dakayev
çİC Başkanlığı Yakın Batı temsilcisi             : Yakub Magomedov
çİC Başkanlığı Yakın Batı serbest temsilcisi  : Khızır Umarkhadziyev
Danimarka Krallığı Temsilcisi                     : Peter H. Kragh
Norveç Krallığı Temsilcisi                           : Şeyhi İbragimov
Almanya Temsilcisi                                   : Umar Dantiyev
Avusturya çeçen Diasporası Yöneticisi        : Visit İbragimov
Baltık ülkeleri temsilcisi                             : Aminat Saiyeva
İsveç temsilcisi                                         : Mayirbek Taramov,
Polonya temsilcisi                                     : Umar Ayburtayev
Polonya temsilcisi 1. yrd                            : Rubati Mitsayeva
Polonya Fahri Elçisi                                   : Adam Borovski
Norveç temsilcisi                                       :Anzor Mashadov
Norveç Fahri elçisi                                     : İvar Amundsen
“çeçen Cumhuriyeti” Yönetimi
Putin yönetimi, Rusya’nın çeçenya’daki yerleşim birimlerine askeri olarak hakim olduktan sonra kendisine yakın çeçenleri organize ederek Rusya Federasyonu’na bağlı “çeçen Cumhuriyeti” ile yeni bir yönetim ihdas etti.
23 Mart 2003’te yapılan referandumla kabul edilen çeçen Cumhuriyeti Anayasası, 2 Nisan 2003’te yürürlüğe girdi. Bugün çeçenya, -göreceli olarak- “Rusya Federasyonu’na bağlı bir cumhuriyettir.”
5 Ekim 2003’te yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde oyların % 83’ünü alan eski müftü Ahmet Kadirov Başkan seçildi. Ahmet Kadirov, 9 Mayıs 2004'te Grozni stadyumunda bir geçit töreni esnasında VIP sahnesinin altına yerleştirilen kara mayınının patlatılması sonucu hayatını kaybetti.
Ardından yapılan seçimlerle 5 Ekim 2004’te Alu Alkhanov Cumhurbaşkanlığı koltuğuna oturdu. Kasım 2005’te de Ramzan Kadirov (öldürülen Ahmet Kadirov’un oğlu) Başkan oldu. 
Şubat 2007’de, Alu Alkhanov’un Cumhurbaşkanlığı görevinden istifa etmesi sonrasında Putin, Mart 2007’de Ramzan Kadirov’u Başkanlık koltuğuna oturttu.
Devlet Başkanı: Kadirov Ramzan Ahmatoviç
 
Başbakan                                               :Baysultanov Odes   Hasayeviç
Başbakan 1inci Yrd                               : Delimhanov Adam   Sultanoviç
Başbakan Yrd                                        : Magamedov Lema   Abubakaroviç
Başbakan Yrd                                        : İzraylov Abdulkahir   Magamedoviç
 
Maliye Bakanı                                       : İsaev Eli   Abubakaroviç
Tarım ve Köyişleri Bakanı                    : Taymashanov Hasan Elimsultanoviç
İçişleri Bakanı                                        : Alhanov Ruslan  Şahayeviç
Afet ve Olağanüstü Durumlar Bakanı    : Avtayev  Ruslan  Huseynoviç
Enformasyon Ve Dışilişkiler Bakanı     : İbragimov Mousur Muslieviç
Ticaret ve Ekonomi Bakanı                    : Magamedov    : Abdulla Abubakaroviç
Bayındırlık ve İskan Bakanı                   : Sugaypov Abu   Abdurrahmanoviç
Spor,Turizm,Beden Eğt ve Gençlik Bk : Alhanov Haydar Mineraloviç
Devlet Mülkleri Ve Toprak Bakanı        : Lechadciyev   Supen Abdul-Vahayeviç

Sağlık Bakanı                                           : Ahmadov Şahid Saidoviç

çalışma Ve Sosyal Güvenlik Bakanı      : Dikaev .A.Z
Kültür Bakanı                                          : Muzakaev Dikalu Abuzedoviç
Eğitim Bakanı                                          : Dadaev Lema Muhadinoviç
Sanayi Ve Enerji Bakanı                             : Abdulkarimov Olguzur Alviyeviç
Ulaştırma Bakanı                                         : Milaşevskiy İgor Anatoliyeviç
Orman Bakanı                                             : Mulaev Dikmagomed  Hasanoviç
İnşat Bakanı                                                 :Gehayev Ahmad  Denisoltayeviç
Hükümet Komitesi Başkanı                         : Bahvalov Vitali Leonidoviç
 
YERLEŞİM VE İDARİ BİRİMLER
BöLGELER: Naursky, Shelkovskoy, Nadterechny, Groznensky, Gudermessky, Sunzhensky, Achkhoy-Martanovsky, Urus-Martanovsky, Shalinsky, Kurchaloyevsky, Itum-Kalinsky, Shatoysky, Vedensky, Nozhay-Yurtovsky, Sharoysky
ŞEHİRLER: Znamenskoye, Naurskaya, Achkhoy-Martan, Urus-Martan, Caharkala (Grozny), Shali, Gudermes, Shelkovskaya, Itum-Shale, Shatoy, Vedeno, Nozhay-Yurt.
çeçenistan'ın başkenti Caharkala'dır. Bu ad Dudayev'in şehadetinden sonra verildi. Kentin tarihi adı Sölc-ghala (Sölca-kale)'dır. Sovyet döneminde Ruslarca verilen ad "korkunç" anlamına gelen ve çar İvan'nın lakabına izafe edilen Grozni idi.
 
NüFUS
 
çEçEN (İçKERİYA) CUMHURİYETİ
Nüfus Bileşimi – 2002
Milliyetler
Nüfus
 Oran (%)
 
çeçen
1.031.647
       93.47
İnguş
       2.914
         0.27
Kumık
       8.883
         0.80
Nogay
       3.572
         0.33
Rus
      40.645
         3.68
Tatar
        2.134
         0.19
Türk
        1.662
         0.15
Diğer
      12.229
         1.11
TOPLAM
 1.103.686
     100.00
Not: Nüfusu 1000’in altında olanlar “diğer” hanesine dahil edildi.
 
Post Sovyet dönemde Rusların saldırısıyla başlayan ve hala süren savaş ve çatışmalar ülkedeki demografik yapıyı büyük ölçüde değiştirmiştir.
çeçenistan nüfusunun % 33,8 (373.177)’i şehirlerde; %  66.2 (730.509)’u kırsal alanlarda yaşamaktadır. Bu nüfusun % 48,3 (532.724)’ü erkek;  % 51.7 (570.962)’si kadındır.
 
DİL
çeçen, İnguş ve Batslar hep birlikte Nakh-Dağıstan dil ailesinin Vaynakh grubunu oluşturur.
çeçen ve İnguş lisanlarında yazılı gelenek Sovyet döneminde oluşmuştur.
Vaynakh lisanının en eski örneği, Rus imparatoriçesi Katherina döneminde hazırlanan karşılaştırmalı büyük sözlüktür (18inci yüzyılın ikinci çeyreği). Sözlük, 400 çeçence ve onların İnguşça ve Batsça karşılıklarını içeriyordu.
Rus ordusu kurmaylarından Baron P.K. Uslar tarafından hazırlanan çeçencenin ilk dilbilgisi kitabı "çeçen Lisanı" 1888’de basılmıştır. P.K. Uslar, XIX yüzyılının sonunda Grozni'de kurduğu bir okulda, kendi hazırladığı alfabeyi hızla öğrenmiş 30 öğrenciye sahipti.
1912 yılında, Elderkhanov ünlü alfabe kitabını çıkardı ve çeçen dilinin esaslarını yazdı.
Vaynakh grubu lisanları, Kuzey Kafkasya'da en geniş kesimlerce konuşulan lisandır. Etnik bir çeçenle bir İnguş tercüman olmaksızın çok rahat anlaşabilirler. "Vaynakh"'ın anlamı "Bizim insanlarımız" dır.
Batslar, Gürcistan’ın kuzeydogusundaki Panki Vadisi’nde yaşar. Gürcüler onlara Tuş, yaşadıkları yöreye de Tuşheti derler. Şatili köyü, Tusheti'nin en bilinen yerleşimidir. Kendi dillerinde kendilerine Batsoy derler. Batsların lisanı, ne çeçenlerce, ne de İnguşlarca anlaşılabilmektedir. Batsça Gürcücenin ağır etkisi altında kalmış bir lisandır. Batslar Ortodoks hristiyandır. Daha onceki yüzyıllarda Gürcüleşmiş olan Pşav, Khevsur gibi eski Vaynakh toplulukları ile yakın bağları vardır. Aynı bölgede yaşamakta olan ve Gürcistan'daki Müslüman kitlenin önemli unsurlarından biri olan Kist (bir Vaynakh boyu) toplumu ile de çok yoğun ilişkileri vardır.
çeçen lisanı, Türkiye, ürdün, Irak ve Suriye'deki çeçen toplumları tarafından da konuşulur.
Yazılı gelenekte çeçen lisanının Grozni lehçesi esas alınır. Kitap, gazete ve dergilerde, ders kitapları ve bilimsel incelemelerde hep Grozni lehçesi kullanılır.
Yazıda 1925'e kadar Arap alfabesi kullanılmıştı. 1925’te Latin alfabesine, 1938'de de Kiril alfabesi geçilmiştir. Kiril alfabesini çeçenceye uyarlayan Halid Oshaev'dir.
Temmuz 1992’de yine latin alfabesine dönülmek için bir girişimde bulunulduysa da savaş sebebiyle bir sonuç alınamamıştır.
çeçence ve İnguşça diğer dillerden çok fazla yabancı kelime almıştır: Gürcüceden 500 den fazla, Türkçeden 700’den fazla, Arapça, Rusça, Acemce, Osetçe ve Dağıstan dillerinden de çok miktarda kelime almıştır. Bunun sebebi çeçen ve İnguşların dış ilişkilerinin yoğun olmasıdır.
16’ncı yüzyılda, Vaynakh kabileleri, Kozaklarla verimli bölgelere alış veriş yapmaya giderdi. Bu esnada yukarıda isimlerini saydığımız ticaret yaptıkları milletlerden pek çok kelime almışlardır.
İngilizce, Almanca ve Fransızca orijinli kelimeler Rusça yoluyla çeçen lisanına girmiştir. Hatta bu yüzden çeçen lisanının fonetik sistemi, bazı değişikliklere de maruz kalmıştır.
 
çeçen Dilinin diyalektleri
çeçence’nin ova lehçesi, edebi lisanın temelini oluşturmakta ve ülkenin dağlık bölgelerinde konuşulan alt lehçeleri de kuvvetle etkilemektedir. Okul eğitimi, radyo ve TV programları, kitaplar ve diğer basılı yayınlar, tiyatro ve sinema faaliyetleri lehçeler arasında yakınlaşmayı artırarak edebi lisana katılım sürecini hızlandırdı.
L.K. Uslar, dağ lisanları üzerine yapılacak çalışmaların, Kafkasya halklarını tanıma çalışmalarının köşe taşı olarak görülmesi gerektiğini söyler. Bu görüş arkeologlar tarafından da paylaşılır. Kafkasya uluslarının tarihinin eski dönemi, dilbilim, tarih, arkeoloji, etnografya ve antropolojinin yardımıyla ancak çözümlenebilir.
 
çeçencenin lehçeleri ve alt grupları şöyle sıranabilir:
1. Ovalar
2. Akkinsky
3. Cheberloyevsky
4. Itul kalinsky
5. Galanchozhsky
6. Kistinsky
7. Sharoyevsky.
 
Her lehçe daha fazla, alt-lehçelere ayrılır:
1. Melkhinsky
2. Nakhshoevsky
3. Vedensky
4. Daysky
5. Terloyevsky
6. Pkharchoyevsky
 
çeçen lehçeleri (Akkinsky ve hem de Cheberloyevsky lehçeleri istisna) birbirlerine çok yakındır, konuşanların anlaşmasında hiç bir problem olmaz.
P.K. Uslar, Nakh lisanının, çeçen toplumunun parçalarının değişik sebeplerle izole olması yüzünden veya komşu halkların dillerinin etkisiyle çok fazla lehçeye ayrıldığını yazmaktadır. Bugün artık iletişimin de artmasıyla (büyük ölçüde farklı bir alt lehçeyi konuşan Jerakh sakinleri istisna) çeçen lehçeleri dikkat çekecek derecede birleşmiştir .
 
EKONOMİ
çeçenya ekonomisi 10 yılı aşan bir süredir devam eden savaş esnasında  tamamen çökmüştür. çeçenya sorunu, Rusya Federasyonu ekonomisini de etkilemiştir. Bu istikrarsız dönemde çeçenya'nın ekonomik potansiyelinin % 80’i yok olmuştur. Ekonominin işleyen tek sektörü petrol sanayiidir. 2003 petrol üretimi, yılda 1.5 milyon ton (veya günde 30 bin varil) oldu. Bu rakam 1980’lerde 4 milyon tondu. 2003 üretimi, yaklaşık olarak, Rusya'da toplam petrol üretiminin % 0.6'sını oluşturmaktaydı.
İşsizlik düzeyi yüzde 60-70 arasındadır.
Kaçakçılık ve takas çeçenya ekonomisinin en önemli parçasıdır.
Rusya hükümetine göre, 2000'den beri çeçen ekonomisinin tekrar inşasına 2 milyar doların üzerinde para harcanmıştır. Merkezi Ekonomik Kontrol Acentesi (Schyotnaya Palata)’ya göre ise çeçenistan’a harcanan para miktarı 350 milyon doların üzerinde değildir.
çeçenistan bu haliyle kara para merkezi konumundadır. Mafya grupları tarafından çalınan Rus devlet malları ile Rus ordusuna ait silah ve teçhizatlar hep çeçenyadaki savaş kayıpları envanterine dahil edilmektedir.
 
MODERN EDEBİYAT
1920’lerde, içlerinde Kh. Oshayev’in de yer aldığı bazı çeçen bilim adamları, çeçen tarihinin “siyasi”, “dini” ve “devrimci” görüşlerinin, yeni kurulan çeçen edebiyatında kuvvetli bir şekilde yer edinmesi için çalışıyorlardı.
Bu faaliyetlere ilk cevap şairlerden geldi.
çeçen insanının tarihsel geçmişini konu alan ilk şiirler 1920’lerin sonu 1930’ların başında gözüktü.
M. Mamakayev, “Kanlı Dağlar, 1928” ve “Annemin sözcükleri, 1934” kitaplarında, S. Baduyev “Partizanlar, 1934”, “çoban, 1936” isimli eserlerinde, aynı şekilde A. Nazhayev ve diğerleri de çeçen halk şarkılarına konu olmuş tarihsel kahramanlıkları ve lirik karakterlerini tema olarak seçtiler. Folklorik ögeler, bu yolda ihtiyaç duyulan atlama taşı oldu ve çeçen ulusal edebiyatını oluşturmaya başladı.
Aynı zamanda, çeçen halk şarkıları ve Rus şiirinin gelenekleri birleştirilerek yenilikler getirildi. Tarihin büyük dönüm noktaları ve çeçenlerin tarihsel tecrübesinin ele alınmaya çalışılması iyi bir gelişme oldu. çeçen şairlerinin kaleme aldığı bu nazımlar, insanların eğitilmesine de yardımcı oldu.
1924'ün sonunda çeçenya'da sadece 58 orta dereceli okul vardı. Gazeteci T. Eldarkhanov kolları sıvayarak yerel bir tarih topluluğu kurmak için çalıştı. Ancak 1944’de çeçen - İnguş özerk Cumhuriyeti lağvoldu ve çeçenler Asya içlerine sürüldü. Daha çok genç olan çeçen edebi yaşamı da kesintiye uğradı.
çeçen Inguş özerk Cumhuriyetinin 1957’de yeniden oluşturulmasıyla çeçen edebiyatı yeni bir atmosferde tekrar gün ışığına çıktı. Gittikçe çeşitlendi ve sosyal içerik kazandı.
Eski jenerasyon çeçen şairler M. Mamakayev, N. Muzayev, B. Saidov, A. Suleimanov, M. Sulayev, Kh. Edilov ve diğerleri 1920'de olduğu gibi, modern çeçen şiirini tekrar yükselişe geçirdiler. Zulüm yılları ve çeçenler hakkında alınan sert kararlar, saflıkla algılanan ulusal problemler insanlığın evrensel değerleriyle yayana gelmiş, şiire yeni bir derinlik ve sıcaklık eklemişti.
Altmışlar, yetmişler ve seksenlerde gelen şairler R. Akhmatova, S. Arsanukayev, M. Kibiyev, Kh. Satuyev ve diğerleri karakterler ve yaşamın lirik ve felsefi anlayışına daha çok vurgu yapıyorlardı. Kendilerini, çok uluslu büyük bir ülkenin vatandaşları olarak görüyorlardı. Onların lirik karakterleri üç ana değere dayanıyordu: ataları, Kafkasya ve Rusya toprağı. Nitekim S. Arsanukayev "üç parlaktepe - Benim Aşkım, Benim Parçam" adlı eserinde bu üç doruğu yazmıştı.
Aynı dönemin düzyazı bölümünde tarihsel temalar öne çıkmış, Kh. Oshayev, M. Mamakayev, A. Aidamirov, S. Okuyev ve diğerleri çeçen tarihinin dönüm noktalarını ve o dönemin karakterlerini konu alarak, eserlerini bu unsurlarla kaplamışlardır.
Seksenlerin sonunda ve doksanların başında çeçen yaşamının problemlerini ele almada çok dikkatli davranılıyordu.
Hikayeler ve romanlarıyla, A.Aidamirov, M Akhmadov, I. Elsanov, S.Kh. Nunuyev ve diğerleri modern çeçen edebiyatında sahneyi dolduruyorlardı.
Bunlara “çeçen düzyazısı ve Şiirinin Yüzyılı” antolojisini hazırlıyan gazeteci ve şair Yalimkhan Khasbulatov’u, genç yazarlar Gudermes Khavas Akbiyev, Ruslan Yusupov, Khozh Baudin Borkhadzhiev ve Umar Saiev’i, gazeteci Ruslan Nashkhoev ("Makhmud Esambaev — Dans Sihirbazı" kitabının yazarı)’i, çeçen edebiyatının kurucularından Bei Arsanov’un kızı İnna Arsanova ve diğerlerini de ilave etmek gerekir.
 
COĞRAFYA
 
Dağlar
çeçenya'nın güneyi tamamen dağlıktır. Bu dağlar batıdaki Nazran'dan başlayıp doğudaki Gerzel-dola kadar uzanır. En batı uçta bulunan Stolovaya dağından İtumgalla'ya kadar uzanan sıradağlar Taşlık Dağları adını alır. Taşlık sıradağlarının kuzeyinde Sunja sıradağları adı verilen dağlar vardır. Onun da kuzeyinde Terek sıradağları bulunur. Sunja sıradağlarının arasından dikine Terek Nehrinin Sunja koluna bağlı büyük çaylar akar. Dağlardan daha çok sözü edilmesi gerekenler çeçenya'nın güney sınırını oluşturanlardır. Batıdan doğuya doğru sınır boyunca uzanan büyük dağlar, Kafkas sıradağlarının birer tepeleri olarak kabul edilebilir:
Stovolaya Dağı: 2993 m
Şan Dağı          : 4451 m
Hahalgi            : 3032 m
Tebulosynta     : 4493 m
Diklosmta        : 4285 m
Cobolgo Dağı : 2725 m
 
Nehirler
Terek- çeçenya'nın en önemli nehri Terek'tir. Bu step tipi bir nehirdir. Bu nehir Kafkas sıradağlarının buzluklarından kaynaklıdır. Kuzey Otesya'nın Mozdak şehrinden çeçenya'nın Bienon-Yurt istikametinde ülkeye girer. Batıdan doğuya doğru hafif bir kavisle uzanır. Dağıstan'a yakın kuzeye dönerek Kizlar istikametinde akar ve Kaspi Denizine (Hazar Denizi) dökülür. Uzunluğu 590 km'dir.

Sunja-Terek'ten sonra çeçenya'nın en önemli nehri Sunja (Sunca) Nehri'dir. Bu nehir Terek Nehri'nin en büyük kollarındandır. Sunja Nehri çeçenya'nın güneyindeki Taşlık sıradağlarından kaynaklanır. Güneyde kuzeye doğru dikine akan Assa, Argun, Hulahula çaylarıyla beslenir. Kuzey Otesya'nın doğu sınırlarını dikine kesip Nazran'a ulaşır ve oradan Marbulak'a doğru döner, Caharkala'ya varır. Buradan Gudermes'e, Gudermes'ten kuzeye döner ve Telkovski rayonunun güneyinden Terek Nehrine dökülür. Sunja nehrini, batıdan doğuya doğru sayarsak Assa, Argun, Hulahulo gibi büyük çaylar besler.

Assa çayı- Fortonga, Gexi, martan çayları besler. Assa Gürcistan'dan kaynaklanır. Sunzhenskiy rayonuna ait Nesterovskaya'ya kadar kuzeye doğru dikine indikten sonra doğuya yönelir, Urus-Martan rayonunun hemen kuzeyinden Sunja nehrine dökülür. Gexi, Martan gibi kolları vardır.

Argun çayı- Assa gibi Argun da Sunja nehrinin büyük kollarındandır. Gürcistan'ın Şatili'sinden çeçenya'ya giren Sovyetskoya rayonunun ortalarında dikine kuzeye dönen bu çay Şatili rayonunun en kuzeyinde, şimdiki Argun ilinin tam kuzeyinde Sunja'ya dökülür. Şaro Argun, çhentiyn Argun adlı iki kolu vardır.

Hulahulo çayı- Sunzha nehrinin üçüncü büyük koludur. Dağıstan'ın Gogalt köyünden çeçenya'ya (güneydoğudan) girer. Şali ile Gudermes kentinden Sunja'yla birleşir.

Göller
çeçenya'da Qhjözan-yam (Kuzenoy-Am) adını taşıyan iki göl vardır. İlki Andi dağlarının güney eteklerindedir. Deniz seviyesinden 1869 m yüksekliktedir. Derinliği 72 m, yüzölçümü 2 km2'dir.

Aynı adı taşıyan ilkinden daha küçük bir göl daha vardır. çaroda dağının eteğinde Dyaj (D'ay) köyünün 10-12 km ötesinde bulunur. Eni 100m, uzunluğu 200m, derinliği 4m'dir.

Bitki ve İklim
çeçenistan'da yüzey şekillerinin çeşitliliği toprağa ve bitki örtüsüne de yansır. Büyük ölçüde yarı-çöl özelliği gösteren Nogay Bozkırı kum tepeleri ve çalılıklarla kaplıdır. Güney ve güneydoğuya doğru, Terek Irmağı yakınlarında, kara toprak ve kestane toprakları üzerinde sorguç otu bozkırlarına geçilir. Nogay Bozkırı, Terek ve Sunja vadilerini de içine alır 1.950 m yüksekliğine kadar dağ yamaçları sık kayın, gürgen ve meşe ormanlarıyla kaplıdır. Daha yükseklerde iğneyapraklı ormanlar, onların üzerinde Alp tipi çayırlar, daha sonra çıplak kayalıklar ve kar-buz tabakaları bulunur. İklim değişkendir ama genellikle kara iklimi hakimdir.

çeçenistan'da bitki örtüsü denince ilk akla gelen, asırlık ormanlardır. ülkenin güneyi ise keşfedilmeyi bekleyen botanik bahçeleriyle kaplıdır. çeçenistan, ovadaki suları bol, arazileri son derece verimli bir ülkedir. Asırlık ağaçların gölgelediği geniş ormanların seyreldiği yerlerde bahçeli evler kuruludur. Ormanlar arasındaki açıklıklarda mısır, tahıl ve her çeşit meyva yetiştirilir, oldukça iyi sonuç alınır. Bu ormanlar çeçenlerin hayat kaynağıdır. Zira ormanları kendilerine siper edinerek amansız düşmanlarına karşı asırlarca karşı koymuşlardır.

700 m'den yüksek kısımlarda, gürgen ağaçlarına rastlanır. Ovalarda, vadilerde, dağların yamaçlarında bol çayır ve her çeşit bitki vardır. Dağların ördüğü muhteşem dekor, kar bölgeleri, çamlıklar, yeşil yamaçlar, coşkun sular, köpüklü şelâleler, heybet ve güzelliği aynı anda yaşamak, turizm için eşi ve benzeri bulunmayan hususlardır. Bir de buna Sernovodak şehrindeki kaplıcayı da eklersek şahane dekoru bir parça göz önüne getirmiş oluruz.

EĞİTİM ve KüLTüR
çeçenistan'da bütün okullarda öğrenim gören öğrenci sayısı 212.000’in üzerindedir(2007).
Savaşta harap olup tamir gören 120 okulla birlikte toplam 495 okulda eğitim hizmeti verilmektedir.
çEçENYA üNİVERSİTELERİ 
* çEçEN CUMHURİYETİ 
çeçen Devlet Pedagoji Enstitüsü
Sosyal Bilimler Fakültesi
Doğal Bilimler Fakültesi
Açık öğretim Fakültesi
Sanat Fakültesi
Pedagoji ve Psikoloji Fakültesi
Teknoloji-Ekonomi Fakültesi
Fizik-Matematik Fakültesi
Fizik Kültürü ve Spor Fakültesi (Beden eğitimi) 
* Grozniy Devlet Petrol Enstitüsü
80 yıllık geçmişiyle, kuzey Kafkasya ve Rusya’nın en eski eğitim-öğretim kurumlarından biridir.
Petromekanik Fakültesi
Jeo-sanayi fakültesi
İnşaat Fakültesi
Petrol Teknolojisi Fakültesi
Otomasyon ve Bilgisayar Teknolojisi Fakültesi 
Gazeteler
 
* Vesti Respubliki, Rusça, çeçence.çeçenistan Enformasyon ve Dış İlişkiler Bakanlığı tarafından 2003 den haftalık olarak yayınlanmaktadır. Genel Yayın Yönetmeni A. Hadciyev, Tirajı 22 000. 
 
* Vajrajdeniya(Yeniden Doğuş), Rusça, çeçence. Grozni bölgesi yerel yönetimi tarafından 2000 yılından beri Rusça ve çeçence olarak yayınlanmaktadır. Genel Yayın Yönetmeni :Vaha Dadayev, Tiraj 10.000.
 

*Golos çeçenskiy Respublika, Rusça. Devlet tarafından Mayıs 1917 den beri   yayınlanmaktadır. Yayına bir süre ara verdikten sonra 2003 yılında tekrar başlamıştır. Genel Yayın Yönetmeni Satsita İsayeva, Tirajı 5000.

 
* Gums,  Rusça ve çecence. Devlet tarafından 1941’den beri Gudermes bölgesinde haftada 2 kez çıkarılıyor. Yayınına bir süre ara verdikten sonra 21 Mart 2003 den itibaren tekrar başlamıştır. Genel Yayın Yönetmeni  Hojbaudi Borhadciyev, Tirajı 15 000.
 
* Zama(Zaman), Rusça ve çeçence.  Şali yerel yönetimi tarafından 2000 den beri Argun, Şali, Şato Vedeno bölgelerinde haftalık olarak yayınlanmaktadır. Genel Yayın Yönetimi A.S .Barzanukayev, Tirajı 10 000.
 
* İman, Rusça ve çecence. Açhoy- Martan bölgesinde 2000 den beri haftalık olarak yayınlanmaktadır. Genel Yayın Yönetmeni  Ruslan Zverhanov, Tirajı 10.000.
 

* Marşo(özgürlük), Rusça ve çecence. Urus Martan bölgesinde 2000 yılından beri haftalık olarak  yayınlanmaktadır. Genel Yayın Yönetmeni Said Hojaliyev, Tirajı 10.000.

 
* Mk-Kavkaz, Rusça. Kuzey Kafkasya’da yayınlanan haftalık bölgesel gazete. Genel Yayın Yönetmeni Harun Akbayev, Tirajı 15.100. 
 
* Narodı Kavkaz, Rusça. 1997 Den İtibaren Rusça Haftada Bir Yayınlanan Bölgesel Gazetedir  Genel Yay Yön Artur Koysoyev
 
 * Malodejnaya Smena,  Rusça. çeçenistan Enformasyon Bakanlığı tarafından 2003 den beri haftada bir yayınlanıyor. Gençlik dergisi. Genel Yayın Yönetmeni A. Gutsiyev, Tirajı 22000.
 

* Orga/ Argun, Rusça ve çeçence. Argun yerel yönetimi tarafından 20 Ağustos 2000 den beri haftalık olarak yayınlanıyor. Genel Yayın Yönetmeni Hava Varzanukayeva, Tirajı 10000.   

 
* Stalıtsa, – Rusça ve çeçence. Grozni yerel yönetimi tarafından
2000 yılından beri haftada 3 kez yayınlanıyor. Genel Yayın Yönetmeni Şirvani Magomayev, Tirajı 20.000.
 
* Terkist, Rusça ve çeçence. Nad Tereç bölgesi yerel yönetimi tarafından 2000 yılından beri haftalık olarak yayınlanmaktadır. Genel Yayın Yönetmeni M. M İdrisov, Tirajı 10.000.
 
* Terskaya Nov, Rusça ve çeçence. Şelkovskiy yerel yönetimi tarafından
2000’den beri  haftalık olarak yayınlanıyor. Genel Yayın Yönetmeni M. Alazurova, Tirajı 10 000. 
 
* Terskaya Pravda, Rusça ve çeçence. Nauruskiy yerel yönetimi tarafından
2000 yılından beri haftalık olarak yayınlanıyor. Genel Yayın Yönetmeni  Asmart Damayeva, Tirajı 10000.
   
* Halkan Doş,(Halk Sözü), Rusça ve çeçence. Nojayyurtovskiy yerel yönetimi tarafından Ağustos 2003’den beri haftalık olarak yayınlanıyor. Genel Yayın Yönetmeni Alaudin Martunkayev, Tirajı 10 000.
 
* çeçenskoye Obşestvo, Rusça. Haftalık bağımsız politik gazete. Ağustos 2003 den bu yana İnguşetya’nın Nazran şehrinde haftalık olarak yayınlanıyor.
Genel Yayın Yönetmeni Timur Aliyev, Tirajı 5000.
SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI
 "Mashr"
Kar amacı gütmeyen bağımsız organizasyon
Başkan: Magomed Adamovich Mutsolgov
E-mail: ano_mashr@yahoo.com
http://www.mashr.org 
* "Dostluk" Derneği
Tel./faks (8-13) 2-82-62 
 
* "Nesli Koruma" Bölgesel Yardım Derneği
Başkan: Roza Iznaurova – Zarema Sadulayeva 
* Rus-çeçen Dostluk Derneği'nin Kuzey Kafkasya Bölge Şubesi
Başkan: Imran EZHIYEV
İrtibat: e-mail: friends1977@mail.ru 
Gudermes Rayonu Engelli İnsanlar Kamu örgütü
Başkan: Girgi Abalayevich BAKAYEV
İrtibat: Belorechenskaya 31 Gudermes,
çeçen Cumhuriyeti tel. +…5800 

-------------------------------------------
Faydalanılan Başlıca  Kaynaklar:

- I. G. KOSIKOV &. S. KOSIKOVA,Kuzey Kafkasya: Sosy-Ekonomik Rehber

- Rusya Federasyonu İdari Rehberi

- İnsan Hakları Enstitüsü, ve Enformasyon ve Araştırma Merkezi – Moskova/Rusya Federasyonu

- MEMORIAL – İnsan Hakları örgütü (kavkaz.memo.ru)

- Rusya İnsan Hakları Derneği (zaprava.ru)

- Rusya üniversiteler Kılavuzu (http://www.vedomostivuz.ru/)

- 2007 – Rusya üniversiteler Rehberi (http://www.ed.vseved.ru/)

- Adolf Berje, (Tercüme: M.Papşu) Kafkasyalı Dağlı Kavimlerin Kısa Tasviri,Ankara,?
- Şamil Mansur, çeçenler,Ankara,?
- www.cecenya.net/
- www.waynakh.com/cecenler.htm
- www.wikipedia.org
- www.chechnyafree.ru
- www.news.bbc.co.uk
- www.socrates.berkeley.edu













K.E.

Sizde yorumunuzu eklemek için tıklayın.
Yorumlar
Tüm yorumları görüntülemek için tıklayın.
AHMET - istanbul
03 / 07
çok güzel bir site
Bu kategorideki diğer yazılar