Arama

Kuruluşundan Kapanışına
Çerkes Kadınları Teavün Cemiyeti

Erol Karayel

23 Temmuz 1908'de Meşrutiyetin ilan edilmesiyle birlikte Osmanlı'da tüm toplum kesimleri hızlı bir örgütlenme sürecine girdi. Yüzlerce dernek kuruldu, yayın çıkartıldı
.

çerkes İttihad ve Teavün Cemiyeti de bu dönemde 17 Kasım 1908 (4 Teşrinisani 1324) tarihinde kuruldu.1

Kafkasya ve Kafkasyalılar'a hizmeti gaye edinen Cemiyet kendine bu eksende geniş bir faaliyet alanı oluşturdu:

- 1911-1914 yılları arasında Ğuaze adında Türkçe-çerkesçe bir gazete yayınladı,

- Batı ve Orta Kafkasya'da okullar açtı,

- Alfabe çalışmaları yaptı,

Bunların yanısıra,

- İstanbul’da okuyan Kafkasyalı göçmen çocuklarına yardım için “İstanbul'da Kafkasyalılar Arasında Neşr-i Maarif Cemiyeti” (İstanbul'da Kafkasyalılar Arasında Eğitimi Yayma Derneği) (1914),

- çarlık Rusyası'na karşı özgür Kafkasya gayesine yönelik çalışan “Kafkasya İstiklal Komitesi” (1915 ?), “Türkiye’deki Kuzey Kafkasya Siyasi Göçmenleri Komitesi” (1916), “Şimali Kafkasya Cemiyeti” (1918),

- çerkes çocuklarına kendi dillerinde eğitim verecek kurumları oluşturması için “çerkes Kadınları Teavün Cemiyeti”(çerkes Kadınları Yardımlaşma Derneği)(1919),

- Osmanlı ülkesindeki Kafkasyalıların bilimsel ve ekonomik kalkınması için “Kafkas Teali Cemiyeti” (Kafkas Yükselme Derneği)(1920)... gibi cemiyetlerin kurulmasına da ön ayak olmuştur.2

çERKES KADINLARI TEAVüN CEMİYETİ

çerkes İttihat ve Teavün Cemiyeti için çerkes okulları önemli bir konuydu. Cemiyet Kafkasya'daki okulların açılması ile doğrudan ilgilenmişti, Türkiye'de kurulacak okullarla ise yeni kurulacak çerkes Kadınları Teavün Cemiyeti (çKTC) ilgilenecekti. çerkes Kadınları Teavün Cemiyeti, Şimali Kafkas Cemiyeti gibi çerkes İttihat ve Teavün Cemiyeti'nin bir kolu olarak kuruldu. Bu cemiyetin kurulmasına çerkes İttihat ve Teavün Cemiyeti'nin kurucularından Met çunatuka İzzet Paşa öncülük etmiştir. 3

çerkes Kadınları Teavün Cemiyeti (çKTC) resmi olarak 18 Mayıs 1919 tarihinde 102 numaralı Dahiliye İlmuhaberi'yle kurulmuştur.4 çKTC'nin kuruluş tarihini “1918 yılı, Eylül başları” 5 olarak ifade eden Dr. Vasfi Güsar muhtemelen Cemiyet'in faaliyetlerine gayr-ı resmi olarak başladığı zamana işaret etmektedir.

Dr. Vasfi Güsar'ın verdiği bilgilere göre6 Cemiyetin kurucuları, idealist beş hanım Xunce Hayriye Melek7, Berzek Makbule8, Zalique Emine Reşit9, Pekhu Seza Polar (üçer)10 ve Ulagay Faika hanımdır.11

Cemiyet'in gayesi Kuruluş Nizamnamesi (Bkz: EK-1)'nde, “Derneğin gayesi, çerkeslerden yardıma muhtaç olanlara yardım etmek, kız ve erkek çocukları, kuracağı yetimevleri, okullar ve işevlerinde (daru's-sınae) korumak ve aynı zamanda ulusal kültürü geliştirmektir. 12 şeklinde ifade ediliyor.

çKTC bunun yanısıra meslek kursları düzenleyerek muhtaç insanları yoksulluktan kurtarmayı da hedefleri arasında saymaktadır (Madde 4).

Bu gayeye ulaşmak için de konser, konferans, tiyatro gösterileri düzenlemeyi, basılı yayın yayın yapmayı ve herkese açık kütüphane kurmayı (Madde 5) planlamaktadır.

Cemiyet fırsat doğduğunda taşrada Cemiyetin şubeleri ile okullar açmak niyetindedir (Madde 2 ve 5).

Tüm bunlar için gereken finansmanı, üye aidatları, konser, müsamere, geziler ve her tür bağış, piyango ve sergi gelirlerinden karşılamayı planlamaktadır (Madde 7).

Yıllık olarak ayda 20 kr taahhüdde bulunan herkes de derneğe üye olabilmektedir (Madde 8).

Derneğin Yönetim Kurulu dışında 12 hanımdan oluşan bir Diyane Kurulu'nun bulunması ilginçtir (Madde 9). Diyane Kurulu'nun fonksiyonu Cemiyet nizamnamesinin 12. maddesinde, “Diyane kurulu dernek tüzüğünün bekçisi (nigehbânı) ve derneğin düzenleyicisidir” şeklinde ifade edilmektedir. Met İzzet, cemiyetin yayın organı Diyane dergisine yazdığı makalesinde Diyane Kurulu'nu, “Thamate heyet-i aliyesi” (Thamateler yüksek heyeti) olarak tanımlamakta ve şunları kaydetmektedir:

Şayan-ı dikkattir ki, cemiyet-i muhteremenin nizamnamesinde hey'et-i idarenin fevkinde olmak üzere bir Diyâne heyet-i aliyesinin vücuda getirilmesi dahi tasavvur edilmiş ve bu suretle teşkilât-ı esasiyesi'nde millî anananeye riayet olunmuştur. Şimali Kafkasya Cemiyeti'nin nizamnamesinde dahi buna mukabil bir Thamate hey'eti aliyesi vardır.”13

Cemiyet, nizamnamesinde öngördüğü gibi kısa bir süre sonra İstanbul'da bir okul açmış, Diyane (Anamız) adlı bir kısmı çerkesce bir kısmı Osmanlıca dergi çıkartmış, hemşehrilerine yönelik çeşitli yardım faaliyetleri organize etmiştir.

çerkes Numune Mektebi

Cemiyetin birincil kuruluş amacı çerkes çocuklarının anadillerinde eğitim almalarını sağlamaktı. Dernek kuruluşundan yaklaşık bir yıl sonra 14 ilk hedefine ulaşarak, Beşiktaş Akaretler'de 52 numaralı binada15 bulunan ve yöneticiliğini Galatasaray Lisesi öğretmenlerinden Mustafa Butba (Abaza) ile yine hemşerilerimizden Halid beyin yaptığı16, mütareke yıllarının özel koşulları nedeniyle mali durumu biraz bozulmuş ve kapanmak üzere olan “Inas Terakki Mektebi” (Kız Gelişim Okulu)17'ne talip olmuştur. Okulun ismi “çerkes Numune Mektebi”ne çevrilip ilden izin alınarak bina vakıf idaresinden kiralanmış ve Cemiyetin veznedarlığını yürüten Seza Pekhu da mektebin müdiresi seçilmiştir.18

çerkes Numune Mektebi 6 sınıflı özel bir okuldu. İlk ve ortaokul dengindeydi. Okulun diğer okullardan bir ayrılığı Türkiye’de ilk kez kız ve erkek öğrencilerin bir çatı altında birlikte ders görmeleri olmuştu.

Ayrıca 4-6 yaşlar arasında bulunan kız ve erkek çocuklar için de bir ana sınıfı eklenmişti. Bu da Türkiye’de görülmemiş bir şeydi.


üçüncü bir özelliği de islam dünyasında ilk kez olarak latin harfleriyle yazı yazan bir müslüman ulus olmasıdır.

İlk ve ortaokul dengi olan bu özel örnek okulun öğrenci sayısı 150-180 idi ve dershanelere 25-30 öğrenci sokuluyordu.

Okulda çerkes olanlar çoğunlukta, öğrenimin çoğu çerkesce, yazılar çerkes Teavun Cemiyeti’nin kabul ettiği latin harfli alfabe ileydi. çerkesce bilmeyenler, çerkesce'yi başarıyor ve öğreniyorlardı.

Yöneticilerin en büyük amacı okulu tam yatılı bir okul biçimine sokmaktı. Bunun ıçin de çalışıyorlardı.”19

Okulun Eğitim ve İdari Kadrosu

öğrencilerden alınan okul aidatı kiraya, gerekli giderlere, birkaç yönetici ve öğretmene aylık olarak verilirdi. Aylık alan pek azdı. çoğunluk ücretsiz ders verirdi.

Okulun başöğretmenliğine Lami Cankat getirildi.

Müdire Seza Hanım coğrafya dersini Türkçe, Lami Cankat dil derslerini ve Kafkas tarihi ile coğrafyasını çerkesçe olarak veriyordu.
öğretmen Hilmi Tsey çerkesce edebiyat, şiirler, ğıbzeler ve dersler gösteriyordu.

öğretmen Zekiye Venje hanım (sonradan İsmail Berkok ile evlendi) iki sınıfta Türkçe dersi öğretmeniydi.

öğretmen okulu mezunu İhsan Bey de yönetim ışleri ile görevlendirilmişti.

Uzunyaylalı bir hemşerimiz de ayrıca öğretmenlik yapıyordu.

Fransızca dil öğretmenliğini Lozan üniversitesi'nden mezun Lütfullah Şav (sonradan Türkiye’nin Suudi Arabistan Elçisi oldu), resim dersini ünlü ressam Namık İsmail Zeyf (istanbul güzel sanatlar akademisi kurucusu olan Namık İsmail Zeyf) veriyorlardı. Namık İsmail profesör olunca yerine Muhsin bey hemşerimiz getirilmişti.

çerkesce dil ile tarih ve coğrafya derslerini çerkesce olarak öğretmen Blenaw Harun üzerine almıştı.

Müzik dersi öğretmenliğini Prof. Hege yapıyor, Uzunyayla ve Gönen’den getirtilen çerkes müzisyenlerin çalgılarıyla uğraşıyor, notalar topluyor, armonize ederek piyanoda çalıyor ve dersler veriyordu. çerkes ulusal müzik çalgısı pşıne bunlara ekleniyordu.
Avukat Şemi Time20 çerkesce telaffuz eğitimi ile uğraşıyor, solfej öğretmenliğini Galatasaray Lisesi Müdürü Sati bey’in üvey annesi İkbal hanım -ki kendisi çerkes- veriyordu.

Okulun dikişhanesini Anzavur’un kızı Saime Beşuk hanım yönetmekteydi.

Okulun jimnastik ve beden eğitimi derslerini Şam ve Edirne Askeri Liseleri beden eğitimi öğretmenliğinden emekli binbaşı Sait Nexuş bey yüklenmişti. Trapezler, halkalar, paraleller ve diğer jimnastik oyunları gösteriliyordu.

öğrencilere bir Ermeni kızı Meliha polka, mazurka, kadril, vals gibi o dönemin modası olan oyunları gösteriyor, hep birlikte oynuyorlar, müzik de bunlara katılıyordu.

4-6 yaşlarında olup ana sınıfta bulunan küçüklerin başında İffet hanım bulunur, anne gibi onlarla uğraşırdı.” 21

CEMİYETİN VE OKULUN KAPATILMASI

İsviçre’de Türkiye ve yabancı devletler arasında yapılan Lozan Konferansı'nda İngiliz Dışişleri Bakanı Lord Curzon ile Türk Delegasyonu Başkanı İsmet İnönü arasında Türkiye’deki “azınlık” konusunda uzun tartışmalar olmuş, Curzon çerkesler'in de azınlık hakkından yararlanmasında üstelemiş, Dışişleri Bakanı İsmet Paşa “çerkesler öz kardeşimizdir. Onları hıristiyan ve museviler gibi bizden ayrı göremeyiz, ayıramayız “ demiş, tartışmalar bir hayli sertleşmiş ve sonunda 24 Temmuz 1923'de imzalanan “Lozan Antlaşması“nda çerkesler'e azınlık hakkı tanınmamıştır.
Bir ay sonra da, “çerkes İttihat ve Teavün Cemiyeti” ile “İstanbul çerkes Kadınları Cemiyeti” kapattırıldı.

çerkes örnek Okulu'nun kapatıldığına dair Milli Eğitim Bakanlığı’nın İstanbul Maarif Müdürlüğü’ne 5 Eylül 1923 tarihinde bildirdiği kararı da bilahare okul müdürlüğüne tebliğ edildi.

Böylece Osmanlı Hükümetinin olumluluğu ve emri ile açılmış olan okul, yeni Türk hükümetinin olumsuzluğu ve emri ile kapandı. öğrenciler ana ve babalara teslim edilmek üzere gönderildi. Okulun eşyaları satılıp, daha önce de İngiltere’nin emri ile kapatılmış olan Şimali Kafkasya Cemiyeti’nin korunmuş olan bütün evrak ve dosyaları Nazmi Paşa’nın Maçka Caddesi'ndeki evine taşınmıştı. Bu duruma çok üzülen Seza Hanım Milli Eğitim Müdürü Saffet bey ile görüşürken, Saffet bey, “Şimdi yangın var, okuldan çok memnunuz, belki sonra açarız” diyerek Seza hanımı avutmuştu. Okulun kapatılmasına çok üzülen öğrenci velileri, Seza hanıma gelmişler ve “Bu okul gerçekten başka bir okul, biz başka bir okul (doğal olarak bir Türk okulu) açalım, yönetimini siz üzerinize alırsınız” demişler, fakat Seza Hanım ricalarını kabul etmeyeceğini bildirmişti. Birkaç gün sonra Seza Hanım tutuklanarak, İstanbul Polis Müdürlüğü’ne, daha sonra Ankara’ya gönderilerek gözaltına alınmış, birkaç ay sonra güçlükle yakasını kurtarmıştı.”22

Aradan iki yıl geçtikten sonra “25 Kasım 1925 tarihinde çıkan Şapka Yasası’ndan biraz önce, 23 Ağustos 1925 günü emekli General Nazmi Paşa ile General Doktor İsa Ruhi Paşa ve arkadaşları “Bunların çerkes beyleri üzerine etkisi çoktur. Nazmi Paşa da dindar bir kişidir” kaydı ıle tutuklanmışlar, evleri basılmış, Nazmi Paşa’nın evindeki kitaplar, Şimali Kafkas Cemiyeti ile özel okulun bütün evrakı, kitapları, çuvallara doldurulup Ankara’ya götürülmüştür. İsa Ruhi Paşa’nın bulunduğu Ankara Merkez Komutanlığı’nda hapsedilmiş, yedi ay süre İstiklal Mahkemesi’nde, Kılıç Ali, Kel Ali dedikleri iki Ali ve Süreyya Beyler Mahkemesi’nde yargılanmışlar ve salıverilmişlerdir23 ama bütün o evrak ve kitapların hiç birisi geri verilmemiş, yakılmış, yok edilmiştir.”24

DİYANE

çerkes Kadınları Teavün Cemiyeti, Diyane (Anamız) isimli 12 sayfası eski harflerle Osmanlıca, 4 sayfası ise latin harfleri ile çerkesce olan bir dergi de yayınlamıştır. 1. sayısı 12 Mart 1336 (1020) tarihinde çıkan derginin 2. sayısının çıkıp çıkmadığı bilinmemektedir.


çerkes Kadınları Teavün Cemiyeti'nin Naşir-i Efkarıdır (fikrini yayar)” ibaresiyle yayınlanan derginin künyesinde, Seza Poh25 imtiyaz sahibi, Hayriye Melek Xunç başyazarı gözükmekte, idare yeri de “Beşiktaş'ta Akaretler'de çerkes Kadınları Teavün Cemiyeti" şeklinde belirtilmektedir. Ayrıca aynı bölümde “Onbeş günde bir neşr olunur, ilmi, içtimai, edebi mecmuadır” ifadeleri yer almaktadır.

Derginin bu ilk sayısında Osmanlıca olarak Hayriye Melek Xunç'un “Diyane'nin İşi, Amacı”, Seza Pekhu'n “Sosyal Yaşamda Kadının Rolü”, Met İzzet'in “Diyane, Nam-ı Diğerle 'Milletin Anası' ”, Blenaw Batuk'un “Ulusal Dilin Bilim ve Uygarlıktaki önemi”, Cankat Lewstenbi'nin “Xabze” ve “çerkesçe Gramer Kitabının Sayın Yazarına” başlıklı yazıları; Adigece olarak da Hayriye Melek Xunç, Tıme Seyin, Cankat Lewstenbi ve Blenav Batuk'un yazı ve şiirleri yer almaktadır. 26

Derginin bilinen orijinal iki nüshasından biri Mehmet Şevket Eygi özel koleksiyonunda27, diğeri Hakkı Tarık Us Kütüphanesi'nde bulunmaktadır.

 


NOTLAR                                            

1 Elmas Zeynep Aksoy, Toplumsal Tarih, Eylül 2003, No:117, s. 101

2 www.samsunbkd.org, çerkes İttihat ve Teavün Cemiyeti maddesi

3 Elmas Zeynep Aksoy, Toplumsal Tarih, Eylül 2003, No:117, s. 101

4 Yavuz Selim Karakışla, çerkes Teâvün Cemiyeti (1919), Toplumsal Tarih, Cilt: XV, Sayı:88, Nisan 2001

5 Dr. Vasfi Güsar, İstanbul çerkes Kadınları Teavün Cemiyeti, Kafkasya Kültürel Dergi, Ankara, 1975, Sayı: 48

6 Dr. Vasfi Güsar, İstanbul çerkes Kadınları Teavün Cemiyeti, Kafkasya Kültürel Dergi, Ankara, 1975, Sayı: 48

7 Hunce Hayriye Melek: (Başkan)1896 yılında Manyas'ın  Hacıosman (Huncehable) köyünde doğdu. Istanbul'da "Notre Dame de Sion" Fransız lisesini bitirdi. Meşrutiyetin ilanından sonra (1908) kadınlara yönelik olarak yayınlanan “Mehâsin” (Güzellikler, 1908-1909), "Musavver Kadın" (1911) ve "Türk Yurdu" dergileri başta olmak üzere çeşitli dergi ve gazetelerde yazıları ve şiirleri yayınlandı. "çerkes İttihad ve Teavün Cemiyeti"nin organı olarak İstanbul'da Türkçe- Adigece yayınlanan "Qhuaze" (Rehber, 1911-1914) gazetesinde yazılar yazdı. Bu derneğin ve daha sonra ku­rulan "Şimali Kafkas Cemiyeti"nin Sosyo-kültürel çalışmalarında görev aldı. Kafkas sürgünlerinin tarihinde özel bir yeri olan "çerkes Kadınları Teavün Cemiyeti'nin (İstanbul, 1919-1922) kurucuları arasında bulunarak bu derneğin başkanlığını yaptı. Dernek organı olarak Türkçe-­Adigece yayınlanan "Diyane" (1920) adlı derginin de başyazarıydı.

Sürgündeki Kafkasyalıların Sosyo-kültürel yaşamına önemli katkıları bulunan Met Yusuf Izzet Paşa ile(1919), onun ölümünden sonra da Prof. Aytek Namitok'la(1931) ev­lenmiş bulunan Hayriye Melek Hanım'ın, özellikle Prof. Na­mitok'un ve onun çalışma arkadaşı Prof. George Dumezil'in Kafkasoloji konusundaki çalışmalarına önemli yardım ve katkıları olmuştur. Türkçe ve Fransızca’dan başka Adige-­Vubıh-Abhaz dillerini de biliyordu. çerkesler’in ilk kadın ya­zarlarından biri, belki de birincisi sayılabilir. Kitap halinde yayınlandığını bildiğimiz iki eseri vardır: "Zühre-i Elem" (Elem Kızları, roman, İstanbul 1910), "Zeynep" (Roman; İstanbul 1926 ). 1963 yılında İstanbul'da vefat etti. (Sefer E. Berzeg, Kafkas Diasporasında Edebiyatçılar ve Yazarlar Sözlüğü, Samsun-1995)

8  Berzeg Makbule Kansu:Mustafa Kemal'in yakın çalışma arkadaşlarından Mazhar Müfit Kansu'nun eşidir. ( Bkz: Dr Vasfi Güsar, Kafkasya Kültürel Dergi, Ankara, 1975, Sayı: 48) çerkes örnek Okulu'nun kapatılmasından sonra Kurtuluş Savaşı'mızın devam ettiği 1920'li yıllarda Keçeciler Caddesinde Akşemseddin Mescidi yanındaki iki katlı ahşap binada iki sınıflı "Fatih 19. Okulu" olarak öğretime başlayan Hırka-i Şerif İlköğretim Okulu'nun çekirdek kadrosunu da Makbule Hanım kurmuştur. (Bkz: Hırka-i Şerif İlköğretim Okulu Facebook sitesi)

9 Zalique Emine Reşid: (Sekreter) Emekli General Reşit Paşa’nın hanımıdır. Hakkında fazla bilgi sahibi olmadığımız Emine Hanım'ı Dr. Vasfi Güsar, “Konuşkan, bilgili, erkek gibi bir hanım” olarak tasvir etmektedir.

10 Pekhu Hatice Seza Polar (üçer):(Veznedar) O tarihte üniversite öğrencisi olan Seza hanım General Nazmi Paşa ile Melek Hanım'ın kızıdır. çerkes Numune Mektebi'nin müdiresi ve coğrafya hocasıdır. Bir evlilik yapmış, eşi General Hakkı üçer'in vefatı ile erken yaşta dul kalmıştır. çocuğu olmayan Seza Hanım 20.11.1990 tarihinde vefat etmiş, Zincirlikuyu Mezarlığı'na defnedilmiştir. (Milliyet Gazetesi 21.11.1990, ölüm ilanı)

11 Ulagay Faika: Mısırlı çerkes İshak Paşa’nın eşidir.

12 Gurbetteki Kafkasya’dan Belgeler, Sefer E. Berzeg, Şafak Matbaası, Ankara 1985

13 Met İzzet (çünotüko), Diyane, No:1, 12 Mart 1336 (M.1920), s.1

14 Met İzzet (çünotüko), Diyane, No:1, 12 Mart 1336 (M.1920), s.1

15 http://www.kafkasevi.com/index.php/printpage/index/article/44/0

16 Dr. Vasfi Güsar, İstanbul çerkes Kadınları Teavün Cemiyeti, Kafkasya Kültürel Dergi, Ankara, 1975, Sayı: 48

17 Kafkasya Hatıraları, Mustafa Butbay, Haz: Ahmet Cevdet Canbulat, sf: 5, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1990 Ankara.

18  Dr. Vasfi Güsar, İstanbul çerkes Kadınları Teavün Cemiyeti, Kafkasya Kültürel Dergi, Ankara, 1975, Sayı: 48

19 Dr. Vasfi Güsar, İstanbul çerkes Kadınları Teavün Cemiyeti, Kafkasya Kültürel Dergi, Ankara, 1975, Sayı: 48

20  Hüseyin Şemi Tümer. Şiirlerinde Seyin Time mahlasını da kullanmıştır.

21 Dr. Vasfi Güsar, İstanbul çerkes Kadınları Teavün Cemiyeti, Kafkasya Kültürel Dergi, Ankara, 1975, Sayı: 48

22 Dr. Vasfi Güsar, İstanbul çerkes Kadınları Teavün Cemiyeti, Kafkasya Kültürel Dergi, Ankara, 1975, Sayı: 48

23 Vasfi Güsar İsa Ruhi Paşa'nın "çerkes Nümune Mektebi"nin kapatılmasıyla bağlantılı yargılandığını vurgulamakta ise de, bunu teyid edecek bilgiler bulunmamaktadır. 1925'deki tutuklama Kiraz Hamdi Paşa'nın önderlik ettiği "Tarikat-ı Salahiye" cemiyetine mensup olma gerekçesine dayalıdır. Ankara İstiklal Mahkemesi'nde bu davada 72 kişi yargılanmış; 11 kişi için idam kararı verilmiş, sanıkların altısı 15'er, yedisi 10'ar, sekizi 5'er yıla mahkum edilmiştir. 15 Ağustos 1925 günü yapılan duruşmada beraat eden 36 kişi arasında İsa Ruhi Paşa ve Mikail Halil de bulunmaktadır. (Alıntı: M. Aydın Turan, Kafkasya Dağlıları Halk Partisi (1926-1940), www.kafkas.org.tr)

24 Dr. Vasfi Güsar, İstanbul çerkes Kadınları Teavün Cemiyeti, Kafkasya Kültürel Dergi, Ankara, 1975, Sayı: 48

25 Latin alfabesiyle doğruya yakın yazılış “Pekhu” olmalıdır.

26 Diyane, (Başlıklar Türkçeleştirilmiş Baskıdan alınmıştır), Osmanlıcadan çeviri: Fikri Tuna, As Yayın-2004

27 M. Ertuğrul Düzdağ, Cariyeler, Zaman Gazetesi, 1 Şubat 1988

EK-1                  

çERKES KADINLARI TEÂVüN CEMİYETİ NİZAMNAMESİ

I. Genel Maddeler

Madde 1. Merkezi İstanbul'da olmak ve sonradan gereken yerlerde şubeler

açılmak üzere "çerkes Kadınları Teavun Cemiyeti" adlı bir dernek kurulmuştur.

Madde 2. Derneğin gayesi çerkeslerden yardıma muhtaç olanlara yardım etmek, kız ve erkek çocukları kuracağı yetimevleri, okullar ve işevlerinde (daru's-sınae) korumak ve aynı zamanda ulusal kültürü geliştirmektir.

Madde 3. Kurulacak yetimevleriyle, okullarda eğitim Türkçe ve çerkesce olacağı gibi yabancı diller de öğretilebilecektir.

Madde 4. İşevlerinde dokumacılık, terzilik, nakış, gümüş işleri öğretilerek hem ulusal sanayii canlandırmak ve hem de kadın ve erkeklerden çaresizlik ve yokluk içinde kalanları kişisel çalışmalarıyla yokluktan kurtarmak ve kişisel girişimi genelleştirmektir.

Madde 5. Dernek gayeye ulaşmak için konserler, konferanslar, müsamereler düzenleyecek, gazeteler, broşürler ve kitaplar yayınlayacak ve kütüphane kuracak, kütüphane herkese açık bulundurulacaktır.

Madde 6. Dernek birinci maddede belirtildiği gibi taşralarda şubeler açacağı gibi olanak doğunca ilkokullar da açacaktır.

Madde 7. Derneğin geliri üye ödentileri, konser, müsamere, geziler ve her tür bağışlar ve piyango ve sergi gelirleridir. Gereğinde gelir sağlamak için taşınır ve taşınmaz mallar alabilir.

Madde 8. Dernek faal ve doğal üyelerden oluşmuştur. Senelik, ayda yirmi kuruş taahhüdatda bulunan her kişi derneğin üyesidir.

II. örgütlenme

Madde 9- Derneğin işleri gerekirse on iki hanımdan oluşan Diyane Kurulu yani bir merkez kurulu ile yine yedi veya on iki hanımdan oluşan bir yönetim kurulu tarafından yürütülecektir.

Madde 10. Her iki kurul dernek üyelerinden oluşan kongre tarafından gizli oy ile seçilecektir. Genel kurul tarafından seçilen bu kurullar yine gizli oy ile her kurul için birer başkan (reise) birer ikinci başkan (reise-i saniye) ve birer kâtip seçecekler ve yönetim kuruluna seçilen kâtip derneğin sorumlu kâtibi olacak ve yönetim kurulunda seçilmiş bir veznadar bulunacak ve bu kurullar bir yıl süreyle görev yapacaktır. Bu kurullar gelecek yılda seçilmek hakkına sahiptir.

III. Görevler

Madde 11. Yönetim kurulu derneğin yürütme kurulu olup mutlaka haftada bir kez toplanarak derneğin işleri ile uğraşacaktır. Başkanın göstereceği gerek veya sorumlu kâtipden gelecek çağın üzerine daha sık toplanabilir. üç defa özürsüz olarak gelmeyen üye istifa etmiş sayılarak derhal bir diğeri seçilir.

Madde 12. Diyane kurulu dernek tüzüğünün bekçisi (nigehbânı) ve derneğin düzenleyicisidir. On beş günde bir toplanarak, yönetim kurulu gibi o da derneğin işlerinin yürütülmesine gözcü ve yardımcı olacaktır. Gereğinde daha sık toplanır ve üç defa özürsüz olarak gelmeyen üyeyi istifa etmiş sayarak yerine bir diğerini seçer.

Madde 13. Derneğin tüm kararlan Derneğin resmi mührüyle mühürlenecek ve resmi mührün yanında sorumlu kâtibin imzası bulunacaktır.

Madde 14. Derneğin hükümete karşı murahhası yönetim kurulu başkanı (reisesi) ile sorumlu kâtiptir.

Madde 15. Derneğin harcamaları yönetim kurulu kararı ile ve sorumlu kâtibin imzasıyla yapılacaktır.

Madde 16. Derneğin işlerinin hesabından yönetim kurulu başkanı ile sorumlu kâtip ve veznedardan meydana gelen kasa kurulu yönetim kuruluna karşı sorumlu olduğu gibi yönetim kurulu üyeleri de Diyane kurulu'na, Diyane kurulu da kongre kuruluna karşı sorumludur.

Madde 17. Her yıl sonunda yönetim kurulundan gelecek çağn üzerine toplanacak kongre derneğin hesabını inceleyecek ve gelecek yıl bütçesini düzenleyecek ve onaylayacaktır.

Madde 18. Dernek gereği halinde görevli memurlar çalıştıracaktır.

Madde 19. Dernek bütün taahhütler ve bağışlar karşılığında makbuzlar verecektir.

Ek: Gereğinde kongre karanyla tüzük değiştirilebilir.

İçişleri Bakanlığı'nın 18 Mayıs 1335 ve 102 numaralı ilmühaberiyle kurulmuştur.

(Sadeleştirilmiş metin “Sefer E. Berzeg, Gurbetteki Kafkasya'dan Belgeler -Ankara 1985” adlı kitaptan alınmıştır).















Yorumlar
Henüz yorum eklenmemiş. Yorum eklemek için tıklayın.