1940’lı yıllarda Stalin ve Beria tarafından gerçekleştirilen toptan sürgüne (Deportasyon) kurban giden halklardan biri olan çeçen-İnguş’lar, 23 Şubat 1944’de yük trenlerine bindirilerek vahim şartlar altında Kazakistan’ın içlerine sürülmüş ve bu sürgün işlemi süresinde 500 binden fazla olan nüfuslarının en az % 25’ini kaybetmişlerdi. 1
1944 senesinin 23 Şubat günü Kızıl Ordu’nun kuruluş kutlamaları için tertiplenen eğlencelere katılmak için meydanlara toplanan halk, bir Kızıl Ordu mensubu tarafından, çeçen-İnguşlar’ın Almanlarla işbirliği yaptığı ve bu yüzden SSCB içerisinde başka bir yere yerleştirileceği tebligatı karşısında şaşkına dönmüştü. Bu karara inanmak istemeyen ve suçlamayı şiddetle reddeden çeçen-İnguşlar, Hitler ordularıyla bir temaslarının olmadığını haykırmışlarsa da, bir gecede sürülmekten kurtulamamışlardır.
Aşağıda fotokopisi(Ek-2) ve tercümesini(Ek-1) gördüğünüz belge, İçişleri Bakanlığına bağlı olan İstihbarat Dairesi(NKVD) tarafından çok gizli ibaresiyle yapılan yazışmalardan sadece bir tanesidir ve “Hain çeçenlerin” yargılanıp mahkûm olma sürecini belgelemektedir.2
Bu belge, sürgünde bulunan bazı çeçenler’in, Almanlar Kafkasya’ya girdiklerinde onlarla temasa geçip, Kızıl Ordu’yu arkadan çevirerek hainlik yaptıkları iddiasını içermektedir. Fakat bu sürgünde yaşananlara bizzat şahit olmuş ve başvuru niteliğinde bir kitap yazmış olan tarihçi Aleksander Nekrich ise Almanların çeçen topraklarının ancak çok cüz’i bir kısmına girebildiklerini ve Stalin’in, çeçenlerin Almanlarla işbirliği yaptığına dair iddiasının mantıkdışı olduğunu belirtmektedir. Aleksander Nekrich, asıl amacın çeçen-İnguşlar’ın sürgünü ile boşalan topraklara diğer Sovyet halklarının vatandaşlarının yerleştirilerek bu toprakların çeçen-İnguşlara ait olmaktan çıkarılmasının hedeflendiğini yazmaktadır.
İlginçtir ki, çeçenler daha sonra Almanlara karşı Grozni’yi kahramanca savundukları gerekçesiyle Sovyet yönetimi tarafından övülecektir.3
Belgede isimleri zikredilen Osman Umarov, Moha Cangiryev ve Magamadov’un Almanların yardımıyla organize edilen ayaklanmaya yardım ettikleri ve yakalanıp, yargılanarak suçlu bulundukları belirtiliyor. Velâkin, belgede suçlarının karşılığı olan cezanın ne olduğu belirtilmiyor. Ama ölüm cezası aldıklarını tahmin etmek güç olmasa gerek.
____________________________________
(*) Araş. Gör. (Bilkent üniversitesi Rusya çalışmaları Merkezi)
1Alexander Nekrich, The Punished Peoples, Toronto: 1978, ve Robert Conquest, The Soviet Deportation of Nationalities , N.York: 1960. Yayınlanmış olan bu monografilerde, her iki yazar sürgünlerle alakalı detaylı nüfus analizi yapmıştır.
2 GARF, Fond P-9479, Opis 1, D. 217, L.299
3 Nekrich, ss. 55-60
EK-1
|
NKVD SSSR
özel Yerleşim Birimleri Departmanı çok Gizli
3 Nisan 1946
No: 38/3486
Yoldaş General Krulov ve
Yoldaş General Ryasnom’a
öZEL MESAJ
Yapılan araştırma sonucu, Kazakistan SSR İçişleri Bakanlığı tarafından gözaltına alınan Alman işbirlikçisi Yusupov’un, Borzoyevsk ayaklanmasına katılan ve gözaltına alınarak hapse mahkûm edilen
1- 1914 doğumlu, çeçen, Umarov Osman ve
2- 1895 doğumlu, çeçen, Cangiryev Moha ile bağlantısı olduğu tespit edilmiştir.
1942 senesi Ağustos ayında Almanlar, eski çeçen - İnguş SSR daki Borzoy Köyü yakınlarına çıkartma yaptı. Bu çıkartma ile Borzoy Köyü’nün şu anda Kafkasya’da gözaltında bulunan muhtarı Magamadov’la temasa geçtiler. Magamadov, Sovyet karşıtı olduğunu bildiği Umarov’u Almanlarla bir araya getirdi. Almanlar onların öncülüğünde Sovyet karşıtı bir grup oluşturmaya çalıştı.
Alman istihbaratının direktiflerini yerine getiren Umarov, Cangiryev’in de yardımıyla, 14 kişilik silahlı bir çeçen grubu oluşturup eğiterek Kızıl Orduya isyana hazır hale geldi.
Umarov ve Cangiryev daha sonra devlete ait bir kuruma saldırarak buradaki silahları ele geçirmiş; ayrıca polis ve NKVD mensuplarıyla çatışmıştır.
Umarov, Kazakistan’a yerleştirildikten sonra da dini ibadet bahanesiyle çeçenleri toplayarak Sovyet karşıtı propaganda yapmıştır. Gözaltına alınmaktan korktuğu için de kayıplara karışarak değişik köylerdeki tanıdıklarının yanında saklanmıştır. Daha sonra gözaltına alınan Umarov polislere karşı koyup tekrar kaçmaya çalışmış, bu esnada bir polis memuru hafifçe yaralanmıştır.
Yusupov, Umarov ve Cangiryev işledikleri suçları kabul etmişlerdir.
S.S.C.B İçişleri Bakanlığı özel Yerleşim Birimleri Başkanı
(M. Kuznetsov)
|
EK-2
